De macht van de onzichtbaren (deel V) – celebrities

Voormalig NOS-directeur Bauke Geersing uit felle kritiek op de eenzijdige berichtgeving van de NOS. Hij signaleert een verschuiving van feiten naar meningen in de journalistiek. De NOS houdt volgens Geersing vaak slechts één mening aan, wat leidt tot een gebrek aan objectiviteit en geloofwaardigheid. Bauke pleit dan ook voor de terugkeer naar de journalistieke normen en waarden die ooit werden gehanteerd, om de geloofwaardigheid van de NOS te herstellen.

Vandaag het eerste deel van het 3-luik met Bauke over de huidige stand van het medialandschap.

Naar Berlijn vliegen, tabak inkopen, overnachten, terugvliegen en 300 euro besparen zit tussen de oren volgens de NOS. Uw benzinetank veel goedkoper vullen in Duitsland of België zit tussen de oren volgens de NOS. De hoogste gasprijzen van Europa? Zit tussen de oren volgens de NOS. Goedkoop levensmiddelen inslaan bij de oosterburen? Zit tussen de oren volgens de NOS. Vorig jaar minder betaald voor een treinkaartje? Zit tussen de oren volgens de NOS.

Zelden zagen wij een groter staaltje van gaslighting door de NOS. Uiteraard slepen ze er weer ‘experts’ bij, en ze vinden zelfs een expert bij het CBS (de hoofdeconoom zelfs!) die het nog wel even wil bevestigen: inflatie zit tussen de oren.

Gaslighting is een vorm van psychologische manipulatie waarbij de pleger er, bewust of onbewust, op uit is om het slachtoffer mentaal te ontredderen of in de war te brengen. Dit doet de pleger door het slachtoffer aan het eigen gezonde verstand te laten twijfelen. De gaslighter ontkent de werkelijkheid volledig of deels en introduceert een alternatieve versie van de werkelijkheid, die enigszins aannemelijk lijkt door gebruik van alternatieve bewijslast.

En dat laatste doet de NOS als volgt: “Inflatie is een abstract begrip”, zegt CBS-hoofdeconoom Peter Hein van Mulligen. “Mensen letten vooral op de hoogte van de prijs en niet zozeer of iets duurder wordt. Dat je in de supermarkt nog steeds schrikt van hoge prijzen, komt niet doordat ze in de laatste maand veel zijn gestegen. Het komt doordat mensen de prijzen van een paar jaar geleden nog steeds als normaal beschouwen.”

En hoe noemen ze bij datzelfde CBS iets dat in de tijd duurder wordt? Juist ja, inflatie. Of was het roof, dat zou nog kunnen?

NOS, schaam je!

Per 1 december is Nederland een professor rijker. Vanaf die dag is Nikki Sterkenburg bijzonder hoogleraar onderzoeksjournalistiek bij de Vrije Universiteit Amsterdam. Dat is opmerkelijk. Sterkenburg is ook plaatsvervangend hoofd bij de Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV). En dat is precies de inlichtingendienst waarmee de Nederlandse overheid ongewenste geluiden weghoudt uit de reguliere en sociale media.

In westerse landen proberen inlichtingendiensten al tientallen jaren via de media de publieke opinie te sturen, berichtte Indepen op 19 juli 2024. Dat gebeurt onder meer door het werven van journalisten. Sterkenburg was zo’n journalist.

Na haar afstuderen in 2010 maakte Sterkenburg een bliksemcarrière. Ze schreef voor Nieuwe Revu over misdaad, werkte als ‘financieel onderzoeksjournalist’ voor Quote en bracht daarna een paar jaar door op de redactie van Elsevier. Haar stukken verschenen daarna in Vrij Nederland en op de website van Follow The Money.

In haar Elsevierperiode maakte ze naam met haar artikelen over radicalisme. Eerst gingen die over radicale moslims. In 2015 publiceerde Sterkenburg bijvoorbeeld een reportage over Victor Droste, een jonge metal-fan die via internet in contact kwam met de islam, zich bekeerde en uiteindelijk afreisde naar Syrië om te vechten tegen de regering van Bashar al-Assad.

Rechtsextremisme

Kort daarna verlegde Sterkenburg haar belangstelling naar ‘rechtsextremisme’. Een telkens terugkerend thema in haar artikelen was dat rechtsextremisme niet meer een beweging is van de klassieke neonazi’s, maar inmiddels een keur van nieuwe verschijningsvormen heeft ontwikkeld. Die nieuwe vormen ogen misschien minder bedreigend, maar zijn net zo gevaarlijk, betoogde Sterkenburg. Volgens haar was het Amerikaanse alt-right zo’n verschijningsvorm. Voor een artikel over alt-right won Sterkenburg in 2017 de Mercur-prijs.

De mildere vormen van extreemrechts zouden volgens Sterkenburg fungeren als wervingsbureaus en aanjagers van de riskantere manifestaties van extreem- en radicaalrechts. Duidelijke definities van wat nu precies extreemrechts of radicaalrechts is, geeft Sterkenburg niet. Elementen die ze bij uiterst rechts altijd ziet terugkeren, zijn een afkeer van democratie en individuele rechten en een verlangen naar een sterke en ‘zuivere’ staat.

In die periode ging Sterkenburg ook schrijven over de NCTV. In die stukken stonden passages die suggereren dat Sterkenburg in nauw contact stond met de inlichtingendienst. In een bericht uit 2018 over een de-radicaliseringsproject voor jihadisten van het NCTV stond bijvoorbeeld dat het was gebaseerd op “documenten die Elsevier Weekblad inzag”. De meest waarschijnlijke bron van zulke documenten is uiteraard de NCTV zelf.

Proefschrift

Naast haar fulltimebaan als verslaggever werkte Sterkenburg ook fulltime als wetenschapper. Ze schreef een proefschrift over extreemrechts, waarin ze alles wat ze over dit onderwerp publiceerde in de reguliere media nog eens dunnetjes overdeed. Dat proefschrift verscheen in 2021 en heet ‘Van actie tot zelfverwezenlijking: routes van toetreding tot radicaal- en extreemrechts’. Tegelijkertijd verscheen Sterkenburgs boek ’Maar dat mag je niet zeggen’. Het is gebaseerd op haar proefschrift.

In zowel haar proefschrift als haar boek geeft Sterkenburg de definitie van wat extreem- of radicaalrechts volgens haar is, zo ver opgerekt dat een partij als Forum voor Democratie er moeiteloos onder valt. Als je de criteria van Sterkenburg gebruikt, zou ook de klimaatbeweging met zijn pleidooi voor een autoritaire overheid, de afschaffing van individuele rechten en inperking van de vrijheid van meningsuiting extreemrechts moeten zijn, schreef advocaat Lucas Bergkamp in een blog.

Die conclusie trekt Sterkenburg echter niet, schrijft Bergkamp. Alleen groepen die kritisch zijn op de overheid, het bestuur, de media en de wetenschap komen in aanmerking voor het predicaat van extreemrechts.

Er zit dus een verborgen ideologie verstopt onder het journalistieke en wetenschappelijke werk van Sterkenburg. Door het oprekken van definities van wat extreemrechts en radicaalrechts precies is, heeft ze de begrippen veranderd in etiketten die de overheid, gevestigde wetenschappers en media kunnen plakken op allerlei lastige en kritische groepen – en ze daarmee monddood maken.

Leermeester

In de praktijk van de wetenschap nemen copromotoren bij het schrijven van een proefschrift bijna de volledige begeleiding op zich. Vooral zij bepalen de richting en de uitwerking van het onderzoek. Dat is bij het proefschrift van Sterkenburg niet veel anders.

De copromotor van Bergkamp is de Leidse hoogleraar Jelle van Buuren. Ook Van Buuren komt geregeld bij de NCTV over de vloer. De sociaal-wetenschapper schrijft voor de NCTV onder meer de Dreigingsmonitor, een rapport over maatschappelijke ontwikkelingen die misschien vervelend kunnen uitpakken voor de overheid.

Wat Bergkamp deed met extreemrechts, deed Van Buuren met complotdenkers. Hij rekte het begrip zo ver op dat de overheid, de media en de politiek ze nu ook kunnen plakken op groepen die zich zorgen maken over blinde globaliseringsprocessen en de invloed van organisaties als het World Economic Forum (WEF) en de World Health Organization (WHO), waar een kleine groep beslissingen neemt die eigenlijk door een parlement genomen moeten worden. Het opplakken van het etiket plaatst die individuen en groepen buiten het debat.

D66

Waartoe het oprekken van definities van extreemrechts en complotdenkers leidt, wordt duidelijk in het rapport over memes dat de NCTV in 2024 publiceerde. “Het is nodig om extreemrechtse memes als dusdanig te herkennen, hun werking te begrijpen en te kunnen duiden, en de samenleving er weerbaarder tegen te maken”, aldus het rapport.

De definitie van ‘extreemrechtse memes’ is inmiddels zo breed geworden dat ook onderwerpen als de manosphere, tradwives, woke en Donald Trump volgens de NCTV in de verdachte hoek zitten. Dat geldt zelfs voor memes die het technocratische D66 op de korrel nemen (Wil je rechter worden? Stem dan D66).

Hoogleraar

Nadat haar proefschrift was voltooid, ging ook Sterkenburg officieel werken voor de NCTV, eerst als freelancer, vertelde ze in een interview met de Volkskrant (2021). Omdat ze haar spionnencollega’s zulke mooie mensen vond, solliciteerde ze op een vacature op de analyseafdeling – en werd aangenomen. En daar werkt ze nu als plaatsvervangend hoofd.

En nu ineens, slechts een paar jaar later, wordt Nikki Sterkenburg ook nog eens hoogleraar onderzoeksjournalistiek. Ze gaat aankomende journalisten leren hoe ze complotdenkers en andere extremisten op een wetenschappelijk verantwoorde manier kunnen herkennen en aan de schandpaal moeten nagelen. Ongetwijfeld wordt haar hoogleraarschap een daverend succes. Want wie kan die klus nu beter klaren dan Nikki Sterkenburg?