Het falen van de Stichting Open Nederland: een dure les in crisismanagement

Alarmerend nieuws uit België: er heerst een griepgolf! Code oranje! Ongetwijfeld wrijven een aantal virologen zich weer in de handen, want tja, het blijft voor hen business as usual natuurlijk, die virussen. Vroeger (vóór 2019) kraaide er geen haan naar als er 18.000 burgers door de griep geveld werden, tegenwoordig is het big business. Vroeger (vóór 2019) kwam onze dokter Diederik Gommers in 2016 er met één artikeltje vanaf in de krant der kranten. Sinds 2019 is alles anders. Koopmans wordt in stelling gebracht, Osterhaus verschijnt weer, en iedereen lijkt te zijn vergeten dat deze ‘experts’ grote bekende en onbekende belangen hebben. Over de rol van Osterhaus werden zelfs wel vaker (2009, ook in 2010, weer in 2011 en ook weer in 2022) Kamervragen gesteld. Maar alles is anders tegenwoordig, ook de media. Want clicks en likes zijn tenslotte ook big business…

Het is echt fascinerend en ook best aandoenlijk om te zien hoe de reguliere media altijd zo creatief blijven in hun pogingen om dingen te manipuleren of de aandacht af te leiden. Maar geen zorgen, we hebben inmiddels zoveel van hun ‘strategieën’ gezien dat het bijna schattig is als men daar nog denkt dat het werkt. Met de apenpokken mislukte het al, met de vogelgriep mislukte het weer, dus nu maar weer eens met de griep proberen?

Voor eens en voor altijd: mondkapjes zijn zinloos, het is kippengaas spannen tegen de muggen, de virusdeeltjes zijn tien keer kleiner dan het kleinste gaatje in het mondmasker en gaan er dus dwars doorheen, ze werken ook niet ‘een beetje’, het is ook geen ‘baat het niet, dan schaadt het niet’, sterker nog, het schaadt juist wel volgens het RIVM.

Ook de psychologische factor, het houden van afstand, werkt niet. Allemaal tot in den treure onderzocht, achteraf tot in den treure erkend, ja ook door de ministeries en het RIVM. U doet het niet voor uzelf, laat staan voor een ander, dus doe het gewoon niet! En voordat er weer iemand een handeltje in ziet: doe het niet, kruimeldieven knopen ze op om af te leiden van de verdwenen 5,1 miljard euro.

Voor de geschiedenis van het mondkapje verwijzen wij naar bijgaand filmpje waarin de leugen regeert.

We beschouwen het maar als een Belgenmop met een macaber verleden…

De Nederlandse woningmarkt is een episch slagveld geworden waarop huurders hun woningen kwijtraken, starters geen kans maken, ouderen vastzitten in te grote woningen, en alleenstaande moeders met hun kinderen op straat komen te staan. Terwijl dit drama zich voor onze ogen voltrekt, blijft de overheid dweilen met de kraan open. De mantra van Hugo de Jonge is nog steeds springlevend: de markt heeft gefaald, dus is meer overheid nodig. Terwijl iedereen inmiddels weet dat de overheid juist het probleem is.

Het Financieel Dagblad presenteerde onlangs een artikel waarin het Centraal Planbureau (CPB) de conclusie trekt dat het subsidiëren van woningbouwprojecten door de overheid niet leidt tot meer nieuwbouw. Goh, wie had dat nou verwacht? Hugo de Jonge en zijn opvolger Mona Keijzer blijkbaar niet, want op de één of andere manier wil het niet tot Den Haag doordringen dat zij zelf het probleem zijn. In plaats van de markt haar werk te laten doen wordt er opnieuw belastinggeld van de hardwerkende Nederlander misbruikt om subsidies te verstrekken die geen enkel effect hebben. Sterker nog: subsidies hebben een averechts effect en ze drijven de prijzen alleen maar verder op.

Overheidsbeleid als obstakel

Het bureaucratische doolhof waarin projectontwikkelaars en bouwbedrijven zich bevinden heeft inmiddels catastrofale proporties aangenomen. Een nieuwbouwproject opstarten duurt in Nederland gemiddeld tien jaar. Bestemmingsplannen, bezwaarprocedures, milieueisen, gasloos bouwen, verplichte warmtepompen; de regelgeving is zo stroperig dat je je afvraagt of er überhaupt nog iemand is die de moed bij elkaar geschraapt krijgt om een schop in de grond te steken. De overheid schermt, dankzij grote roedels voorlichtingsambtenaren, met woorden als ‘duurzaamheid’ en ‘leefbaarheid’, maar daar heeft niemand iets aan als er geen huizen zijn om duurzaam en leefbaar in te wonen. En alsof dat nog niet genoeg is, maakt de overheid het voor private investeerders en woningcorporaties bijna onmogelijk om hun werk te doen. De verhuurderheffing is een schoolvoorbeeld van hoe slecht beleid innovatie en groei doodslaat, zelfs bij semioverheidsinstellingen. Woningcorporaties moesten jaarlijks miljarden afdragen aan de staatskas, geld dat anders gebruikt had kunnen worden om betaalbare huurwoningen te bouwen. Aan welk ambtelijk brein is deze contraproductieve maatregel ontsproten om het bouwen van woningen te belasten, terwijl er een tekort is? Alsof je iemand een bekeuring geeft omdat hij een brand probeert te blussen.

De mythe van subsidies

De overheid blijft intussen geld pompen in projecten die nauwelijks resultaat opleveren. Miljoenen worden gespendeerd aan subsidies en fiscale prikkels, maar het CPB bevestigt wat velen van ons al wisten: het werkt niet. Subsidies leiden niet tot meer huizen. Dat is, simpelweg, een feit. In plaats daarvan creëren ze schijnbare winnaars in de markt, waar prijzen kunstmatig worden opgedreven. Wie profiteert hier uiteindelijk van? Niet de huurder die geen woning kan vinden. Niet de mkb-verhuurder die zijn pensioen ziet verdampen. Maar wel de beroepspolitici en op het schild gehesen ministers die op een hallucinante en vooral symbolische ‘woontop’ mogen kakelen dat we honderdduizenden woningen per jaar gaan bouwen, dankzij de overheid. Het orkest speelt door, terwijl de Titanic al diep op de zeebodem ligt.

De Wet betaalbare huur

Het laatste dramatische wapenfeit van Hugo de Jonge is uiteraard de Wet betaalbare huur. Een doodsteek voor de particuliere huursector en het einde van de mogelijkheid om fatsoenlijk rendement te maken op een verhuurde woning. Buiten dat er feitelijk sprake is van een ongeëvenaarde ingreep in het eigendomsrecht en er met recht gesproken kan worden van onteigening, zijn er twee zaken die nog niet op het vizier staan van veel beleggers.

Ten eerste is de ex nunc benadering van de huurprijs nog niet doorgedrongen tot de particuliere en professionele bouwers en beleggers. Zo is IVBN, de branchevereniging van institutionele en professionele vastgoedinvesteerders in Nederland, zonder veel gemor akkoord gegaan met dit zoveelste rampenplan van De Jonge. Ze waren tevreden met de opslag van 10 procent op de huurprijs voor nieuwbouwwoningen en dachten dat ze de dans ontsprongen en vrolijk risicoloos konden doorgaan met investeren. De pijn werd zonder problemen neergelegd bij de kleine mkb-belegger die bestaande woningen verhuurt. Maar de ex nunc benadering van de huurprijs gaat hier roet in het eten gooien. Als een bouwer namelijk tweeduizend nieuwbouwwoningen oplevert die allemaal dezelfde duurzame, niet renderende maar wel voor een A+ energielabel zorgende, warmtepomp hebben dan kan het zomaar zijn, dat bij aanpassing van de labelsystematiek het energielabel niet meer hetzelfde is. Dat gebeurt ook als de fabrikant van de warmtepomp niet meer betaalt voor de registratie in het BCRG, het Bureau Controle en Registratie Gelijkwaardigheid. Op dat moment is het goed denkbaar dat alle tweeduizend woningen een energielabelduikeling maken van A+ naar bijvoorbeeld een C-label, waardoor de woningen plotseling in de middenhuur, of zelfs in de sociale sector vallen. Dit kan een directe aanpassing van de huur tot gevolg hebben. Laten we uitgaan van een huuraanpassing van 500 euro per maand, dus 6.000 euro per jaar. Bij een rente van 5 procent dekapitaliseer je dan per woning 120.000 euro en voor 2.000 woningen loopt de bouwer/belegger door de ex nunc systematiek maar liefst 240 miljoen euro mis. Zodra dit doordringt bij de leden van IVBN denk ik dat ze acuut stoppen met bouwen. Met dank aan Hugo en Mona.

Het tweede punt dat zal gaan knellen is het verbod op woningdelen, in casu de sluwe en achterbakse aanpassing van de definitie van een zelfstandige woning, waardoor een woning alleen nog maar als zelfstandige woning te verhuren is als er maximaal twee mensen wonen. Bij drie of meer bewoners wordt het kamerverhuur met lagere huren en alle andere bijkomende ellende van dien. Het rendement wordt door al deze overheidsingrepen verder verlaagd tot percentages die rond de nul procent of lager schommelen. Maar in box 3 vindt ons landsbestuur dat je belast kunt worden op een fictief rendement van 5,88 procent in 2025 en in 2026 gaat dit zelfs omhoog naar 7,64 procent. Het resultaat is een exodus van box 3 verhuurders uit de woningmarkt. Studentenhuizen houden op te bestaan, woningdelers worden uitgefaseerd en friends-concepten worden omgezet in sterfhuisconstructies. Het is misschien een beetje een technisch verhaal, maar het aantal mensen per vierkante meter daalt door al deze overheidsmaatregelen, ergo, het woningtekort groeit.

Hoe kan het wel?

Als Kamerlid werd ik weleens moe van het opdreunen van de oplossingen voor de crisis op de woningmarkt. Het is zo simpel, maar het was allemaal tegen dovemansoren gericht. Geef de markt de ruimte, haal de overheid weg uit de vergelijking en je zult zien dat de markt weer in balans komt. De vraagzijde is eenvoudig te contoleren. Voer een asiel- en een migratiestop in en zorg dat het absurde aantal van 140.000 buitenlandse studenten wordt teruggebracht tot bijvoorbeeld 10.000. De aanbodzijde is nog eenvoudiger. Maak woningdelen, optoppen en splitsen vergunningsvrij, stop met de stikstofdwaling zodat bouwers gewoon kunnen bouwen en schaf de kostendelersnorm af, zodat mensen met een uitkering samen kunnen wonen zonder een deel van hun uitkering kwijt te raken. Gemeenten moeten bestemmingsplannen sneller goedkeuren en bezwaarprocedures inkorten. Bouwprojecten moeten niet jaren vastzitten in juridische rompslomp. Maak het eenvoudiger om braakliggende terreinen te bebouwen en herontwikkelingsprojecten te starten. Stimuleer private investeringen door toe te staan dat beleggers winst mogen maken en laat ze vervolgens alleen belasting betalen over de winst, dus omzet min alle kosten.

Tijd voor visie

Wat ontbreekt in Nederland is visie. Mark Rutte deed hier altijd heel erg badinerend over. Voor visie moest je maar naar de opticien gaan. Maar het resultaat is een totale chaos, onder andere op de woningmarkt en het lijkt er niet op dat Mona Keijzer de Nederlandse Javier Milei gaat worden. De overheid moet stoppen met paniekvoetbal en het scheppen van schijnoplossingen. Geef de markt ademruimte. Laat bouwen weer lonen. Nederland heeft behoefte aan échte leiders die durven te kiezen voor een pragmatische aanpak, niet aan ambtenaren die blijven hangen in hun papieren werkelijkheid. De woningmarkt is geen sociaal experiment van tassendragers, maar een basisbehoefte die het best functioneert als de overheid zich er niet mee bemoeit. Laten we daar eens naar handelen. Dus minder woontoppen en marketingpraatjes, minder overheid en meer woningen. In het belang van Nederland.

De boer, het iconische beeld van de hardwerkende Nederlander, staat, zo meldt de Telegraaf, tegen zijn zin in de rij voor een uitkoopregeling. Recent bleek dat maar liefst 1.517 boeren zich hebben aangemeld voor de regeling om vrijwillig hun bedrijf te sluiten en te stoppen met het produceren van hoogwaardig, duurzaam voedsel. Het merendeel daarvan komt uit de varkenshouderij, een sector die door het stikstofbeleid bijzonder zwaar wordt getroffen. Het lijkt een onomkeerbare trend: boeren worden uitgekocht, dorpen ontvolken en het platteland wordt steeds verder uitgehold door stadse politici die nog nooit de geur van koeienstront hebben geroken. Wat ooit werd gepresenteerd als een tijdelijke crisis, blijkt inmiddels een fundamentele verschuiving in ons agrarische landschap, waarbij het desastreuze beleid wordt uitgevoerd door mensen die veinsden op de barricaden te staan voor diezelfde boeren die ze nu de nek omdraaien.

De Boer Burger Beweging (BBB), die met veel bombarie de Tweede Kamer betrad, heeft in deze kwestie jammerlijk gefaald. Ooit gepositioneerd als de partij die opkwam voor de boer en het platteland, lijkt de BBB nu niet meer dan een tandeloos vehikel van beschamende, links populistische retoriek. Hoewel Caroline van der Plas en haar partij zich fel hebben uitgesproken tegen het stikstofbeleid, is er nauwelijks sprake van daadwerkelijke invloed of koerswijzigingen. De boeren zijn op een onvoorstelbare manier voorgelogen: beloften van verzet en alternatieven hebben plaatsgemaakt voor een keiharde realiteit, waarin het kabinet verdergaat met het uitkopen van boeren zonder dat de BBB wezenlijke verandering heeft afgedwongen. Integendeel, de verantwoordelijke BBB-minister en BBB-staatsecretaris op het ministerie van LVVN halen eigenhandig de trekker over.

Politiek verraad en loze beloftes

De BBB heeft zich voordat ze de macht in handen kregen meermaals kritisch uitgelaten over het stikstofbeleid, al waren ze toen ook al te laf om bijvoorbeeld ‘de stikstoffuik’ van Arnout Jaspers volledig te omarmen. Voor ingevoerde en ter zake kundige ingenieurs is het van meet af aan al een raadsel waarom stikstof plotseling en alleen in Nederland werd misbruikt als de nieuwe antichrist, maar voor de BBB was dat allemaal een kwestie van nuance. Je kunt de politici tenslotte wel uit het CDA halen, maar het CDA nooit uit de politici. Dat is de aard van het beestje. Van der Plas noemde de regeling voor piekbelasters “onduidelijk en niet uitgewerkt” en bekritiseerde het kabinet vanwege de complexiteit waarmee boeren zelf moesten berekenen of ze in aanmerking kwamen voor uitkoop. Maar terwijl boeren op het platteland verdrinken in onzekerheid, lijkt de BBB vooral bezig met schreeuwen vanaf de zijlijn. Er is geen enkel concreet alternatief plan gekomen. Geen fundamentele herziening van het beleid. Geen werkelijke druk op de coalitie. De BBB lijkt goed gekeken te hebben naar de sluwe kunsten van Mark Rutte: politiek winnen terwijl het land de afgrond in stort. Dit is hoogverraad aan de boeren die hun vertrouwen gaven aan een partij die beweerde voor hen te vechten. De BBB kreeg een ongekende kans om het narratief, het beleid en het imago van de boeren te veranderen en een eerlijk en werkbaar landbouwbeleid af te dwingen. De herrezen boerenpartij had een unieke mogelijkheid om de boer weer de heldenstatus te bezorgen die hij verdient. Maar in plaats daarvan raakte de partij verstrikt in een spel van retoriek en mediastunts, zonder daadwerkelijk iets voor de boeren te betekenen. Met recht ‘remarkable’ te noemen, naar het marketingbureau dat aan de wieg stond van deze grote politieke misleiding.

Uitkoop als symptoom van falend beleid

De uitkoopregeling, schijnbaar vrijwillig, maar in de praktijk gedwongen door banken en onnavolgbare regels, is geen succesverhaal van goed beleid. Het is een Kafkaëske ingreep die de tekortkomingen van het Nederlandse stikstofbeleid blootlegt. Boeren worden onder druk gezet in een bureaucratisch doolhof, waarin milieueisen en economische onzekerheid hand in hand gaan. Voor veel agrariërs voelt de keuze om uit te stappen niet vrijwillig, maar als een laatste redmiddel om faillissement te voorkomen. Het beleid negeert bovendien de impact op het platteland. Wat gebeurt er met de gemeenschappen waar deze boeren deel van uitmaakten? Hoe worden de economische en sociale gevolgen gecompenseerd? En hoe gaan we de rest van de wereld van voedsel voorzien als de op een na grootste agri-exporteur harakiri pleegt? Het kabinet lijkt blind voor de langetermijngevolgen, alsof het sluiten van bedrijven een eenvoudige oplossing is zonder ‘collateral damage’. Maar wie over een paar jaar door deze gebieden rijdt, zal de stille leegte zien die dit beleid achterlaat. Velden vol met niet-werkende zonnepanelen, akkers vol met milieuverwoestende windmolens en lege stallen waar de gure wind van gebroken BBB-beloftes doorheen waait.

De mythe van duurzaamheid

Een pijnlijk punt is de framing van deze uitkoopregeling als een stap richting duurzaamheid. Er is namelijk niets duurzaams aan. Incompetente bestuurders hebben het verminderen van stikstofuitstoot tot een nobel doel verheven, maar de vraag is of deze regeling daadwerkelijk het verschil maakt. Het sluiten van een boerderij betekent niet dat het klimaat stopt met veranderen, of dat de natuur significant verbetert. Ondertussen blijven de grote vervuilers in de industrie buiten schot, lachen landen als China ons vierkant uit en als we het dan toch over uitstoot hebben, wil niemand nadenken over hoeveel milieuschade een oorlog voeren kost. Dit beleid voelt als macabere symptoombestrijding: de marketeers doen hun werk, kiezers worden gepaaid en onze boeren worden vermorzeld, terwijl de diepere oorzaken onaangeroerd blijven. Als de BBB daadwerkelijk een stem voor de boer hadden willen zijn, hadden ze een coherent alternatief plan moeten presenteren. Een visie waarin landbouw, natuur en economie hand in hand gaan, zonder dat de boer wordt weggevaagd. Ze hadden moeten pleiten voor innovatie, zoals investeringen in nieuwe technologieën, en een rechtvaardiger verdeling van de milieulast over sectoren. Ze hadden ervoor moeten zorgen dat Nederlanders trots zouden zijn op onze boeren en ze hadden een welgemeend excuus moeten maken voor de schandalige behandeling in de afgelopen decennia. Maar in plaats daarvan heeft de BBB zich neergezet als een oppositiepartij zonder tanden en is doorgegaan met de marteling die de boeren al jaren ondergaan. Veel geblaat, weinig wol.

De toekomst van het platteland

Bij monde van voorzitter Mark van den Oever heeft Farmers Defence Force het al eerder geroepen: het uitkopen van boeren is geen oplossing, maar een symptoom van een dieper probleem. De Nederlandse landbouwsector staat op een kruispunt en zonder fundamentele keuzes en competente bestuurders dreigen we niet alleen onze boeren, maar ook onze voedselsoevereiniteit te verliezen. Het is een donkere toekomst voor een sector die nog steeds tot de beste ter wereld behoort. De BBB heeft, net als eerder al het CDA en de VVD, het vertrouwen van de boeren beschaamd, geen verantwoordelijkheid genomen en is schuldig aan het vernietigen van onze eigen hoogwaardige voedselproductie. Boeren verdwijnen, bedrijven sluiten en gemeenschappen brokkelen af. En terwijl de overheid met de BBB aan het roer zich op de borst klopt over behaalde stikstofdoelen, halvering van de veestapel en het reduceren van het mestoverschot, blijft de vraag hangen: is dit nu hoe honger smaakt?