Slachtoffers klimaatverandering krijgen geen cent!

Het was vanaf het begin een absurd idee: het oprichten van de Stichting Open Overheid (SON), die in crisistijd toegangstesten mogelijk zou maken, zodat Nederland ondanks de coronapandemie door kon draaien. De GGD beschikte al over zijn bestaande infrastructuur en ook commerciële bedrijven, zoals U-Diagnostics konden zonder problemen onmiddellijk aan dit overheidsverzoek voldoen. Toch koos een eigenwijze basisschooldocent, die op dat moment toevallig minister van VWS was, voor een onorthodoxe en peperdure andere variant. Met een royale zak geld, van maar liefst 1,1 miljard euro, en alle steun van de overheid leek niets een succes in de weg te staan. Toch zal SON de geschiedenis ingaan als een voorbeeld van hoe goede bedoelingen, gecombineerd met incompetente bestuurders en sluwe zwendelaars, kunnen ontaarden in chaos, wantrouwen en financieel wanbeheer.

In 2021 werd SON opgericht om toegangstesten te coördineren. Het plan van Hugo de Jonge was even ambitieus als onhaalbaar: binnen een paar maanden moest een grootschalig netwerk van teststraten uit de grond worden gestampt. Evenementen, theaters en sportwedstrijden konden hierdoor hun deuren openen voor iedereen met een negatieve testuitslag. Maar al snel bleek dat de operatie werd uitgevoerd met een haast en amateurisme die vragen oproepen over de governance en het toezicht op publiek geld. SON claimt niet onder de Woo te vallen en is daarmee volkomen buiten het beeld geraakt van de parlementaire controle. Gelukkig heeft deze blunder van één miljard euro nu eindelijk ook de reguliere media bereikt. NRC kwam afgelopen vrijdag met een bijzonder kritisch stuk waarin een beeld wordt geschetst van volslagen losgeslagen onderaannemers die blind declareerden voor nooit geleverde diensten. BVNL deed al eerder onderzoek naar SON en daaruit volgde klip en klaar dat de aanbestedingen niet rechtmatig en niet doelmatig waren. Het geld verdween in een bodemloze put van scharrige ondernemers die snel geld verdienden over de rug van de belastingbetaler, gefaciliteerd door bange bestuurders.

Eén van de eerste problemen was de selectie van testbedrijven. SON koos voor een zogenaamde ‘open house’-procedure: bedrijven die aan bepaalde voorwaarden voldeden, konden zich aanmelden. Klinkt eerlijk, toch? Maar in de praktijk werden ervaren testbedrijven gepasseerd, terwijl sommige geselecteerde partijen nauwelijks ervaring hadden in de zorgsector. Sommige aanbieders waren zelfs pas vlak voor hun aanmelding opgericht. Snelle winst ging duidelijk boven kwaliteit en SON vond het prima. De vraag is uiteraard waarom. Er volgden rechtszaken en er ontstond publieke onrust. De rechter oordeelde uiteindelijk dat de selectieprocedure rechtmatig was, maar het kwaad was al geschied. Het vertrouwen van de samenleving in een eerlijke en zorgvuldige verdeling van overheidsgeld werd ernstig aangetast. Bovendien, als een stichting een miljard euro aan belastinggeld verbrandt, mag je toch wel iets meer verwachten dan minimale juridische zorgvuldigheid?

Maar het waren niet alleen de selectiecriteria die tot kritiek leidden. De uitvoering zelf was een drama in drie delen. Ondanks de enorme financiële middelen bleef het aantal uitgevoerde tests ver achter bij de verwachtingen. Teststraten stonden vaak grotendeels leeg, terwijl de kosten bleven oplopen en de leveranciers van de testen royaal mochten declareren voor niet geleverde testen en personeel dat zogenaamd stand-by stond. Bovendien werd de effectiviteit van het testen voor toegang überhaupt nooit aangetoond. Terwijl Maurice de Hond allang had bewezen dat aerosolen de dragers waren van het virus, en we dus beter hadden kunnen inzetten op goed ventileren en thuisblijven als je een snotneus hebt, bleef het overheidsapparaat doordenderen en ontstond er een wildgroei aan kostbare testlocaties. Een kostbare operatie die haar doel volledig voorbij schoot.

Terwijl er direct na de dystopische coronaperiode geen enkel draagvlak was om te evalueren lijkt nu het tij te keren. Vaccinatieschade zal ongetwijfeld pas als laatste worden blootgelegd, maar we beginnen in elk geval langzaam wat meer openheid te zien op het gebied van de financiële onregelmatigheden. Het artikel in NRC van 29 november 2024 schetst een onthutsend beeld van hoe dubieuze declaraties en ondoorzichtige financiële stromen SON nog verder in diskrediet hebben gebracht. Volgens het artikel hebben testaanbieders miljoenen verdiend met declaraties die achteraf niet te verantwoorden zijn. Dit soort praktijken voedt het beeld van een stichting die, bewust of onbewust, haar eigen processen niet op orde had, waardoor zij een makkelijke prooi werd van partijen die slim wisten te profiteren van de chaos.

Het dieptepunt in het financiële wanbeheer kwam in 2022, toen SON werd beschuldigd van het uitbetalen van prominente figuren, waaronder Jaap van Dissel. Via een ingehuurd detectivebureau werden bankafschriften verkregen waaruit vreemde transacties zouden blijken. Hoewel deze beschuldigingen later niet volledig hard konden worden gemaakt, heeft de zaak het vertrouwen in de stichting verder ondermijnd. Transparantie, of het gebrek daaraan, werd de achilleshiel van het project. De ‘O’ van open was niet van toepassing op SON en nog altijd zit het potdicht. SON werkt op geen enkele manier mee aan de Wet open overheid en ook het ministerie van VWS geeft niet thuis. Zelfs met de nieuwe minister van VWS, Fleur Agema, lijkt het erop dat de boekhouding van SON voorlopig het licht niet zal zien.

Wat kunnen we leren van de mislukking van SON? Ten eerste dat crisismanagement vraagt om meer dan alleen goede bedoelingen. Het opzetten van een miljardenoperatie vereist professionele governance, lange termijnvisie, strenge parlementaire controle en een focus op kwaliteit. Dat SON met een haastig opgezette structuur en een gebrek aan ervaring te werk ging, was een recept voor problemen.

Ten tweede laat deze affaire zien hoe kwetsbaar publieke organisaties zijn voor reputatieschade. Eén verkeerd gecommuniceerde beslissing, eén dubieuze declaratie of een beschuldiging, terecht of onterecht, kan het vertrouwen van de samenleving ondermijnen.

Ten derde zien we dat er een ongewenste tendens is om belastinggeld buiten de parlementaire controle te verkwisten. Dit soort grote operaties waarin met miljarden gesmeten wordt dienen gecontroleerd te kunnen worden. Als er sprake is van misstanden, of zelfs van fraude, dan moet het mogelijk zijn om de daders ter verantwoording te roepen en te straffen. En ja, dat zijn ook de bestuurders die dit faciliteren.

Maar bovenal toont het falen van SON aan hoe belangrijk het is om belastinggeld zorgvuldig te besteden. Het is ronduit schandalig om miljarden te verkwisten aan inefficiënte of overbodige operaties. Als er één les is die politici en bestuurders uit deze affaire zouden moeten trekken, is het wel dat transparantie, zorgvuldigheid en controle essentiële voorwaarden zijn om dit soort operaties tot een succes te maken. De overheid schittert vaak door geblunder en kostenoverschrijdingen door smijten met andermans geld. In het bedrijfsleven word je gewoon afgerekend op fouten en het lijkt niet door te dringen bij de overheid dat ook de overheid rekenschap moet afleggen over haar daden.

Stichting Open Nederland begon met grote ambitie, incompetente mensen, een zak aan ‘gratis geld’ en een gebrek aan controle. SON zou Nederland openhouden tijdens de coronacrisis. De nare afdronk van SON is een dure les in hoe het niet moet. En laat dit NRC-onderzoek het begin zijn van een offensief van ouderwetse onderzoeksjournalistiek, waarbij de waarheid boven tafel komt en misleiders, fraudeurs en oplichters achter slot en grendel belanden. In het belang van Nederland.

Dat er sprake is van klimaatverandering, daar is binnen de wetenschap al een aantal miljard jaren consensus over, alleen erkennen enkele zogenaamde ‘klimaatexperts’ dat pas sinds enkele jaren en brengen zij dat sindsdien breed in het nieuws alsof het iets nieuws is. Eén van de eersten die na miljarden jaren hier opnieuw de focus op wist te leggen was bijvoorbeeld Al Gore, daarna volgden beroemdheden als Frans Timmermans en Wopke Hoekstra. Dat het gevolg, klimaatschade, nu bij de EU geclaimd kan worden is ook niet helemaal nieuw. Deze voorbeeldfunctie wordt op dit moment bekleed door Wopke Hoekstra, eurocommissaris voor klimaatactie, die afgelopen weekend jaarlijks minstens 300.000.000.000 dollar heeft toegezegd aan een aantal landen omdat zij lijden onder de klimaatverandering. Waar dat geld vandaan moet komen is nog volstrekt onduidelijk, maar het gaat tenslotte vooral om het gebaar, niet of het uitvoerbaar is uiteraard.

In Nederland al miljarden jaren klimaatverandering

Wat Wopke helaas vergeet is dat er ook in Nederland al miljarden jaren sprake is van klimaatverandering, en dus logischerwijze klimaatschade. Meest recent zijn de desastreuse overstromingen in Limburg van 2021. De enorme schade werd binnen de media breed uitgemeten als zijnde het gevolg van klimaatverandering, dus is het zo, en dit kon al na een historisch ongekend kortstondig onderzoek gemeld worden door de NOS in augustus 2021. Ook het Waterschap Limburg erkent de gevolgen van de al miljarden jaren optredende klimaatverandering in Limburg volmondig. Wat zeg ik? Zelfs de provincie Limburg erkent het eensluidend! En zelfs het 180 kilometer noordelijker gelegen KNMI in De Bilt erkent dat het in Limburg harder regent door de klimaatverandering. De schade van alleen al de watersnoodramp in Limburg in 2021 wordt geschat op 1,8 miljard euro volgens de NOS of, zo u wilt, 2 jaar later ‘slechts’ 383 miljoen euro volgens ambtenaren (dat is nog maar een fractie van die 300 duizend miljoen dollar van Wopke).

Als er sprake is van klimaatschade duikt iedereen weg

Nu wil het vreemde dat er een Europees rampenfonds is, maar dat dit fonds al in 2022 opgedroogd was nadat er slechts 4,7 miljoen euro uitgekeerd was aan Limburg. Drie jaar later is er niet zo veel terecht gekomen van herstelbetalingen door Wopke of de EU of door wie dan ook, uiteindelijk is pas 63 miljoen van de 1,8 miljard euro schade (of 383 miljoen) uitbetaald. Ook roept men in Limburg nu al 3 jaar om maatregelen om herhaling te voorkomen van deze klimaatramp, maar helaas allemaal vergeefs, dus zo serieus kan het niet zijn zou je denken. Verzekeraars tuimelden over elkaar heen toen er betaald moest worden om vooral niet te betalen. De overheid zou ‘ruimhartig’ ondersteunen werd toegezegd, maar trok van alles van de claims af om vooral niet de werkelijke schade te hoeven betalen, wat is dan de definitie van ‘ruimhartig’?

Iedereen heeft recht op zijn of haar klimaatschade

Nu is het probleem wel dat ‘klimaatverandering’ al miljarden jaren over de hele wereld voorkomt, dus in principe kan iedereen op aarde aanspraak maken op klimaatschade. Binnen linkse kringen heeft men de mond echter vol van zogenaamde ‘klimaatrechtvaardigheid’. Limburger Frans Timmermans kan, overigens tot afgrijzen van Elsevier Magazine, zo alle klimaatschade in Nederland aanwijzen, dus dat zal het grootste probleem niet zijn. Ook voormalig NOS-weerman Gerrit Hiemstra die naar eigen zeggen een eredoctoraat ontving door niets te doen en Reinier van den Berg zijn inmiddels gepromoveerd van weerman tot klimaat-expert en kunnen blind aanwijzen waar in Nederland klimaatschade optreedt.

300 miljard per jaar is een schijntje

Nu Wopke een onzichtbaar maar zeer draagkrachtig (maar dat heeft u kennelijk nog niet in de gaten) fonds heeft gevonden om schade te gaan (laten) verhalen op de EU tuimelt iedereen over elkaar heen. U zult héél snel moeten zijn, want de pot is heel snel leeg. Oxfam Novib bijvoorbeeld, die claimen nog véél meer dan die 300 miljard. “Landen die nu al het zwaarst getroffen worden door de klimaatcrisis en daar zelf het minst verantwoordelijk voor zijn, is al in 2009 beloofd dat zij financiële ondersteuning krijgen”, aldus Oxfam Novib. Zij noemen de toegezegde 300 miljard ‘een schijntje’ en hopen op jaarlijks 1.300 miljard dollar.

Betalen zult gij burger, de politiek speelt wel voor Sinterklaas

Eigenlijk is iedereen wel teleurgesteld, aldus de NOS. Waar waren de Limburgse vertegenwoordigers in Bakoe om klimaatschade op te eisen? De gouverneur bijvoorbeeld, de burgemeester van Valkenburg a/d Geul, of Frans Timmermans of voor mijn part Beppie Kraft? Onderaan de streep gaat het om het innen van zoveel mogelijk klimaatpegels, eerst bij hen die er zo hard mogelijk om vragen en vervolgens bij hen die het mogen gaan betalen, en vooral ook in die volgorde. Want betalen zult gij burger, linksom of rechtsom. Via belastingen, via accijnzen, via claims, via herstelbetalingen, via ngo’s, via de EU, het maakt niet uit hoe. En de politiek gaat voor u bepalen wat ‘klimaatrechtvaardig’ is, en dat is zeker niet Limburg, al wil de politiek het maar al te graag als voorbeeld van klimaatverandering aandragen. ‘Klimaatrechtvaardig’ is daar waar het grootste eigen belang zit, en dan maakt het niet meer uit of u slachtoffer bent of voor Sinterklaas mag spelen, just follow the money.

Foto ANP: VALKENBURG – De Geul in het centrum van Valkenburg, maanden na de watersnood in 2021

De recente klimaattop in Bakoe heeft weer eens bewezen dat internationale bijeenkomsten over klimaatverandering niets meer zijn dan een slecht toneelstuk met deugende toneelspelers, die in privéjets komen aanvliegen om de rest van de wereld te verplichten minder CO₂ uit te stoten. Tot mijn oprechte verbijstering werd er een schaamlap van maar liefst 300 miljard dollar aan ontwikkelingslanden uitgedeeld. Dit absurde bedrag, dat overigens door de ontvangende landen als veel te weinig werd weggezet, bedoeld om hen te helpen bij hun ‘duurzame transitie’, roept vragen op over zowel de effectiviteit als de logica achter dergelijke astronomische uitgaven. Deze extra belasting, die de hardwerkende Nederlander zal moeten ophoesten, krijgt geen enkele sympathie van de ontvangende landen. Geen applaus en geen dankjewel. Sterker nog: De arme landen spreken er schande van en voelen zich verraden…

Een oneindige geldstroom zonder garanties

300 miljard dollar is geen kleingeld. Het is een bedrag dat groter is dan het bruto binnenlands product van sommige landen en het wordt door zelfbenoemde, plotselinge en opportunistische klimaatfetisjisten als Wopke Hoekstra weggegeven alsof het Sinterklaas is. Niemand lijkt zich druk te maken over waar dit geld precies naartoe gaat, of er überhaupt wel een wetenschappelijke basis is voor de klimaatmaatregelen en hoe de resultaten gemeten worden. Dit geld wordt zogenaamd gegeven om ontwikkelingslanden te helpen hun uitstoot te verminderen en zich aan te passen aan de gevolgen van klimaatverandering.

Foto: ANP I BAKOE Activisten pleiten voor klimaatfinanciering van ontwikkelingslanden.

Maar de realiteit is dat veel van deze landen een belabberde reputatie hebben als het gaat om corruptie, wanbeheer en gebrek aan transparantie. Die slechte reputatie is terecht en het ongenoegen over de hoogte van het bedrag daarmee een belediging voor de donerende landen. Want met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid zullen deze miljarden nooit worden besteed aan windmolens, zonneparken en duurzame infrastructuur. Dit, door EU-bureaucraten verkwanselde belastinggeld verdwijnt linea recta in de zakken van corrupte politici, terwijl de bevolking blijft kampen met verwaarloosde basisvoorzieningen. De geschiedenis leert ons dat financiële hulppakketten zelden of nooit hun bedoelde doel bereiken. De overbelaste belastingbetaler in zogenaamd rijke landen mag opnieuw de portemonnee trekken.

Terwijl huishoudens in Europa en de VS worstelen met stijgende energiekosten, inflatie en economische onzekerheid, worden miljarden weggesluisd naar landen die vaak weigeren enige verantwoordelijkheid te nemen voor hun eigen emissies. Ironisch genoeg dragen veel van deze landen zelf bij aan de klimaatcrisis door massale ontbossing, overmatig gebruik van fossiele brandstoffen en het ontbreken van natuur- en milieubeleid. Deze financiële overdracht wordt vaak gepresenteerd als een kwestie van ‘klimaatrechtvaardigheid’. Rijke landen hebben historisch gezien meer CO₂ uitgestoten, dus zouden zij nu de rekening moeten betalen.

Maar deze redenering negeert het feit dat ontwikkelingslanden in de afgelopen decennia juist hebben geprofiteerd van hun eigen economische groei – vaak aangedreven door fossiele brandstoffen. Waarom zouden rijke landen dubbel moeten boeten, eerst door hun eigen economieën drastisch te moeten verduurzamen en vervolgens door anderen financieel te ondersteunen? In dit licht is het dan ook niet te verteren dat onze VVD-klimaatminister Sophie Hermans liet weten volledig achter het bedrag van 300 miljard te staan ‘omdat arme landen vaak weinig bijdragen aan de klimaatverandering, maar er wel veel last van hebben’. Andermans geld vanaf de morele hoogvlakte uitstrooien is geen enkel probleem.

De hypocrisie van de grootmachten

Het meest opvallende aan de klimaattop in Bakoe is de hypocrisie van de grootmachten. Terwijl landen als China, India en andere BRICS-landen zichzelf presenteren als leiders van de ontwikkelingswereld, blijven zij zelf de grootste vervuilers ter wereld. China, dat al jaren ‘s werelds grootste uitstoter van CO₂ is, vraagt vrolijk om steun voor zijn ‘duurzame transitie’, terwijl het tegelijkertijd kolencentrales blijft bouwen in een tempo waar de rest van de wereld niet tegenop kan. En toch krijgen deze landen een voorkeursbehandeling, omdat zij zich graag profileren als slachtoffers van de westerse industrialisatie. Een gotspe als je bedenkt dat er een veel groter probleem is dan de klimaatverandering, namelijk de milieuvervuiling door het dichtslibben van onze natuurgebieden met zeeën van plastic uit deze BRICS-landen.

Dezelfde hypocrisie kan de VS en de EU verweten worden als het gaat om de uitstoot die zij genereren door het voeren van politiek gemotiveerde oorlogen, zoals die in Oekraïne. De beperking van de uitstoot van bijvoorbeeld nul-emissiezones in grote steden is verwaarloosbaar vergeleken met de gigantische uitstoot en milieuschade die een paar jaar intensieve oorlog met zich meebrengt. Maar geen van de deelnemende landen schijnt zich deze hypocrisie aan te trekken en dat maakt dat dit soort klimaattoppen niet meer zijn dan een speelbal van politieke belangen en lobbygroepen, waarbij symboliek belangrijker is dan daadwerkelijke resultaten.

Conclusie: een dure illusie

De klimaattop in Bakoe laat zien hoe groot de kloof is tussen van de realiteit losgezongen bestuurders en de gewone man of vrouw, die de lasten van deze deughobby’s moet dragen. Het laat ook zien hoe ver de internationale gemeenschap verwijderd is van realistisch beleid met betrekking tot klimaatverandering. Het plan om 300 miljard dollar aan ontwikkelingslanden te geven is niet alleen absurd, maar ook contraproductief. Het versterkt afhankelijkheid, beloont slecht beleid en biedt geen enkele garantie voor een beter klimaat.

Als we echt een verschil willen maken, moeten we ophouden met het rondstrooien van geld zonder plan en beginnen met het op orde brengen van ons eigen huis. Ongeacht of je gelooft in het klimaatbedrog, of in de stikstofdwaling, is het goed om goed te zorgen voor het milieu in ons eigen land. We kunnen allerlei energiebesparende maatregelen nemen, we kunnen de gebouwde omgeving isoleren, we kunnen een waterstofinfrastructuur aanleggen, we kunnen kerncentrales bouwen en we kunnen zonnepanelen plaatsen op bestaande gebouwen.

Maar niets van dat alles op de decadente top in Azerbeidzjan, waar beroepspolitici zich laven aan champagne en oesters. Het holle woord ‘klimaatrechtvaardigheid’ betekent niet het subsidiëren van inefficiëntie, maar het creëren van een systeem waarin iedereen zijn verantwoordelijkheid neemt. Totdat men zaken als de energietransitie in handen legt van ingenieurs en weghaalt bij middelmatige tassendragers, blijven klimaattoppen niet meer dan een podium voor mooie woorden en lege beloften, en worden niet de arme landen verraden, maar de belastingbetaler.