Verontrustende ontwikkeling Nederlandse economie

Op 25 juni 2025 publiceerde persbureau Reuters een analyse van de haalbaarheid van de nieuwe NAVO-norm van 5 procent. Conclusie: slechts voor een handjevol NAVO-lidstaten is dit een haalbare opgave. Waarom zullen slechts pakweg vijf á zes lidstaten die norm kunnen realiseren en de rest niet? Wat betekent dat voor die gezworen belofte aan Trump en wat voor de leden met onvoldoende financiën? Een analyse van mogelijk vergaande gevolgen.

De NAVO-belofte aan president Trump

President Donald Trump had geëist dat de nieuwe norm van 5 procent – van het bbp uitgeven aan defensie – het belangrijkste item op de agenda van de NAVO top in Den Haag in juni zou zijn, anders zou hij niet eens komen. NAVO-secretaris-generaal Rutte wist Trump al voor diens vertrek naar Den Haag op een diep onderdanige wijze te bevestigen, dat alle neuzen van de lidstaten dezelfde kant op stonden, met uitzondering van Spanje.

Het doel van Trump zijn eis blijkt tweeledig:

• De VS moet relatief minder bij gaan dragen aan de verdediging van het bondgenootschap en de andere leden dus (veel) meer.
• De nieuwe norm van 5 procent zal het Amerikaanse bedrijfsleven veel goeds brengen omdat 65 procent van de door de inkooporganisatie van de NAVO bestede gelden belanden bij Amerikaanse wapenproducenten.

De angst voor Trump binnen de NAVO zit in het feit dat deze zich herhaaldelijk uitsprak over het verlaten van deze organisatie als de overige leden niet meer gaan betalen.

Hoeveel betalen de lidstaten momenteel per jaar aan defensie?

Onderstaande grafiek toont de militaire uitgaven in procenten van het bbp van de grootste westerse lidstaten van de NAVO.

Daaruit blijkt dat de NAVO – exclusief de VS – gemiddeld de oude norm van 2 procent haalt, terwijl de VS momenteel bijna het dubbele van die oude norm uitgeeft. Ook zie je dat een aantal grote NAVO-lidstaten , zoals Spanje (1,3 procent) en Italië (1,5 procent) nog ver verwijderd zijn van die norm van 2 procent. Het is dan ook niet verwonderlijk dat Spanje aangaf niet mee te zullen en kunnen doen aan de nieuwe norm.

Bij de hoge Amerikaanse uitgaven aan defensie wordt nooit vermeld dat deze onderdeel zijn van het verdienmodel van de VS, en bedoeld zijn om de VS-hegemonie te bewaken, iets dat andere NAVO-lidstaten niet nastreven.

Bron: Reuters

Volgens  de Reuters’ analyse is 5 procent onhaalbaar

Volgens dit Reuters artikel van 25 juni 2025 heeft de NAVO aan Trump beloftes gedaan die het onmogelijk na kan komen:

“In hun haast om Donald Trump’s steun voor de NAVO te behouden, hebben de Europese leden van de alliantie beloofd het bedrag dat ze voor militaire uitgaven reserveren, meer dan te verdubbelen. Het probleem is dat de meesten het zich niet kunnen veroorloven om 5 procent van hun productie aan defensie te besteden.”

Reuters baseert zich bij deze uitspraak op studies van de Europese denktank Bruegel.

Guntram Wolff, senior fellow van Bruegel en auteur van de studie:

“Als je een land bent met een zware schuldenlast, kun je geen extra schulden maken. Dat betekent zeer moeilijke budgettaire keuzes.”

Die moeilijke keuzes zijn dan forse belastingverhogingen of bezuinigingen die nodig zijn om de NAVO-norm van 5 procent te halen.

Wolff vervolgt: “Als politiek theaterstuk wist de top in Den Haag in ieder geval het beoogde publiek te overtuigen: Trump zelf.

Te midden van zorgen over zijn toewijding aan de wederzijdse verdedigingsclausule van de NAVO, zei hij dat de Verenigde Staten hun Europese bondgenoten ‘helemaal’ steunden.”

Hoeveel geld moeten de EU-lidstaten per jaar extra ophoesten voor de nieuwe norm?

In het Reuters artikel is uitgerekend dat de totale EU per jaar bijna 600 miljard euro meer uit zal moeten geven aan defensie dan nu het geval is; van 325 miljard euro naar 900 miljard euro per jaar!

Nederland alleen zal 20 miljard euro per jaar neer moeten tellen.

Het artikel beargumenteert dat de gemiddelde staatsschuld in de EU momenteel al 80 procent is en daarmee een kwart boven de toegestane norm van 60 procent ligt.

Om te zien welke landen kansloos zijn om de norm van 5 procent te halen, hoeven we slechts onderstaande grafiek te bekijken:

Bron: Eurostat

Uit de grafiek van de Eurostat blijkt dat 13 EU-lidstaten niet in staat zijn om meer geld te lenen om de NAVO-norm van 5 procent te halen. Tel daar nog eens de 5 landen bij op die aan de limiet zitten en je komt op 18 van de 27 EU lidstaten die onmogelijk aan de nieuwe NAVO-norm kunnen voldoen zonder de EU-budgetteringsregels te overschrijden en/of bijna onmogelijke bezuinigingen door te voeren waardoor de nationale economieën en maatschappelijke structuren worden gesloopt.

Spanje tekende al officieel protest aan, maar er is meer…

Spanje – met een staatsschuld die gelijk is aan het jaarlijkse bbp (100 procent) – heeft al maanden aangegeven niet aan de nieuwe NAVO-norm te kunnen voldoen. Dat leidde onmiddellijk tot een dreiging van president Trump om dat land – via extreme invoerheffingen – op de knieën te brengen.

Kijken we goed naar bovenstaande grafiek, dan zouden de volgende EU-landen ook hun onvermogen om met de nieuwe NAVO-norm mee te doen, aan hebben moeten geven:

• Griekenland
• Italië
• Frankrijk
• België
• Portugal
• Finland
• Hongarije
• Slovenië
• Cyprus
• Duitsland
• Slowakije
• Kroatië

Alleen Spanje durfde het aan om eerlijk te zijn tegenover een dreigende Trump.

Nieuwe NAVO-norm leidt tot desastreuze ontwikkelingen binnen de EU

De gezaghebbende European Council on Foreign Relations (ECFR) vindt die nieuwe NAVO-norm allemaal te vroeg, teveel en te snel.

Volgens dit ECFR artikel kan die nieuwe NAVO-norm tot een aantal desastreuze ontwikkelingen binnen de EU leiden:

• politieke en maatschappelijke instabiliteit
• verspillen van grondstoffen
• verdere sloop van de economische groei in de EU, zonder een wezenlijke bijdrage aan de veiligheid van Europa te leveren

Kortom: het zwichten voor de druk van Trump is het stomste dat de NAVO en haar EU-leden zichzelf aan kunnen doen.

In België, waarvan de regering ook een handtekening bij het NAVO kruisje zette, heeft de bevolking dat al begrepen. Op zondag 29 juni 2025 gingen in Brussel bijna 40.000 Belgen de straat op om te protesteren tegen de NAVO-plannen en de dreigende maatschappelijke ontwrichting daardoor.

Nederland blijft, zoals meestal, muisstil.

De afgelopen jaren is er veel gesproken over het oplopende aantal bedrijfsbeëindigingen en faillissementen in Nederland. Vooral in 2023 en 2024 gingen er alarmerende cijfers rond: meer dan 4.000 faillissementen in 2024 en een recordaantal van ruim 153.000 bedrijfsbeëindigingen. Op het eerste gezicht lijken dit afzonderlijke ontwikkelingen, maar wie beter kijkt, ziet dat er een relatie bestaat tussen beiden. In dit artikel onderzoeken we of het hogere aantal bedrijfsbeëindigingen het relatief lagere aantal faillissementen kan verklaren.

Het verschil tussen een faillissement en een bedrijfsbeëindiging

Allereerst is het belangrijk om het onderscheid goed te begrijpen:

Faillissement = een juridische procedure waarbij een rechter vaststelt dat een bedrijf zijn schulden niet meer kan betalen. Een curator wordt aangesteld om het bedrijf af te wikkelen. Faillissementen zijn vaak duur, complex en stigmatiserend voor de ondernemer.

Bedrijfsbeëindiging = een vrijwillige keuze van de ondernemer om te stoppen met zijn of haar bedrijf. Dit gebeurt zonder tussenkomst van een rechter en vaak ook zonder problematische schulden. Veelvoorkomende redenen zijn pensioen, overstap naar loondienst, lage omzet of veranderende levensomstandigheden.

In mijn gesprek met een voormalig Tweede Kamerlid van de VVD gaf deze aan dat de meeste parlementariërs het bovenstaande verschil absoluut niet kennen en denken dat deze twee begrippen synoniemen van elkaar zijn.

In de statistieken van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) zijn deze twee processen echter strikt gescheiden. Maar in de praktijk kunnen ze wel met elkaar samenhangen.

Ontwikkeling van de faillissementen (2019–2024)

Uit CBS-gegevens blijkt het volgende verloop in het aantal faillissementen van bedrijven en instellingen (exclusief eenmanszaken/zzp’ers):

2019: 3.209 faillissementen

2020: 2.703 (-16%), vooral door overheidssteun voor corona

2021: 1.818 (laagste aantal in decennia)

2022: 1.854 (lichte stijging)

2023: 3.271 (+52% t.o.v. 2022)

2024: 4.270 (+30,5% t.o.v. 2023)

De cijfers laten een opvallende daling zien in de coronajaren, gevolgd door een scherpe stijging in 2023 en 2024. Dat duidt op uitgestelde problemen: bedrijven die tijdens de pandemie overeind werden gehouden door overheidssteun – “zombiebedrijven” – kwamen na afloop alsnog in zwaar weer terecht.

Ontwikkeling van bedrijfsbeëindigingen (2019–2024)

Het aantal vrijwillige bedrijfsopheffingen is nog indrukwekkender, doch is inclusief eenmanszaken en zzp’ers (= gemiddeld 90% van de onderstaande totalen per jaar):

2019: 104.000

2020: 133.130

2021: 85.310

2022: 143.730

2023: 120.690

2024: 153.015 (recordhoogte)

In 2024 betekende dit dat zo’n 6% van alle Nederlandse bedrijven werd opgeheven, met name onder eenmanszaken (90% van het totaal). De meeste beëindigingen vonden plaats in sectoren zoals vervoer en opslag (7,7%) en handel (7,6%). De bouwnijverheid kende in 2024 zelfs een sprong van 4,4% naar 6,3% in beëindigingsgraad. Grotendeels te verklaren door de EU-stikstofbeperkingen die tot en met dit jaar (2025) de bouw van 244.000 Nederlandse huizen op slot zetten en inmiddels voor een economische schade van 93,5 miljard euro gezorgd hebben, aldus de website van PONT Omgeving.

Wat is de relatie tussen faillissementen en bedrijfsbeëindigingen?

Op basis van de cijfers uit 2021–2023 valt op dat er een omgekeerde trend zichtbaar is: terwijl het aantal faillissementen historisch laag was, steeg het aantal vrijwillige beëindigingen juist sterk. Veel kleine ondernemers, met name eenmanszaken en zzp’ers, kozen ervoor om hun bedrijf op eigen initiatief te beëindigen voordat schulden zich opstapelden. Vaak door een zogenaamde “turboliquidatie”.

Meerdere factoren speelden hierbij een rol:

• Einde overheidssteun: programma’s zoals NOW, TOZO en TVL hielden bedrijven tijdelijk in leven. Toen die steun stopte, kwamen de echte kosten weer in beeld.
• Uitgestelde belastingverplichtingen: ondernemers kregen tijdens de pandemie uitstel van belastingbetaling. In 2022–2023 moesten deze schulden alsnog worden voldaan.
• Stijgende kosten en explosie aan EU-regelgeving in de periode 2019–2024: inflatie, hogere energieprijzen, stijgende rente en excessieve EU-regelgeving maakten ondernemen zwaarder.

Het resultaat: duizenden ondernemers besloten zelf te stoppen vóórdat faillissement onafwendbaar werd. Deze vrijwillige beëindigingen drukten het aantal faillissementen uiteraard fors omlaag.

Wel een verband, maar geen automatische correlatie

Hoewel het logisch klinkt dat vrijwillige bedrijfsbeëindigingen faillissementen kunnen voorkomen, waarschuwen economen en het CBS voor het trekken van te simpele conclusies. Er is wel een verband, maar geen automatische causale relatie.

Dat komt doordat:

• Faillissementen vaker voorkomen bij grotere bedrijven met personeel en schulden.
• Vrijwillige beëindiging vooral plaatsvindt onder zzp’ers en microbedrijven zonder grote schulden.
• Beide processen worden door andere factoren beïnvloed: juridisch, fiscaal, psychologisch en economisch.

Een ondernemer die stopt, doet dat vaak op basis van persoonlijke inschatting of levensfase. Een faillissement daarentegen ontstaat bij oplopende schulden en juridische noodzaak. Vaak speelt de bank en/of belastingdienst ook een rol in deze laatste beslissing.

Wat zien we in 2025?

Opvallend is dat sinds 2024 beide cijfers stijgen. Dat wijst op een breder economisch verval van Nederland:

• Bedrijven met weinig reserves of marges konden de post-pandemische druk niet langer aan.
• Ook grotere bedrijven, vooral in handel, bouw en specialistische dienstverlening, gingen ten onder.
• De markt corrigeert zich na een kunstmatig stabiele pandemieperiode.

De stijging in zowel faillissementen als beëindigingen laat zien dat de economie in een moeilijke fase zit. De buffer van vrijwillige beëindiging is uitgeput en daardoor zal het aantal faillissementen dit jaar sneller oplopen dan het aantal bedrijfsbeëindigingen.

Volgens deze analyse van de Rabobank – eind 2024 – hoeft de hierboven geschetste ontwikkeling geen echt probleem te zijn, omdat het voor de komende drie jaren verwachte aantal faillissementen nog ver onder dat van de crisis in 2007–2008 zal blijven.

Dat was echter vóór de introductie van Trumps plannen.

(bron: Rabobank)

Recente economische ontwikkelingen

Volgens de eerste berekening van het CBS steeg het bruto binnenlands product (bbp) in het eerste kwartaal van 2025 met slechts 0,1 procent ten opzichte van het vierde kwartaal van 2024. De economische groei is de afgelopen vier kwartalen steeds kleiner geworden. Dat komt volgens het CBS doordat de overheid steeds meer is gaan consumeren en doordat het aantal ambtenaren blijft groeien.

Tegenover de groei van consumptie bij de overheid en meer overheidsbanen staan volgens CBS-analyses:

• Een daling van consumptie bij huishoudens
• Een forse daling van investeringen in het bedrijfsleven (-2,2%)
• Een afname van de export (-0,8%)
• Een stijgende inflatie t.o.v. 2024

De Nederlandsche Bank (DNB) – filiaal van de ECB – stelde de economische verwachtingen voor 2025 op 5 juni naar beneden bij en verwacht nu 1,1% groei in plaats van de eerder verwachte 1,9%. Als je echter de groei van het eerste kwartaal – 0,1% – extrapoleert over heel 2025, kom je op slechts 0,4% groei uit over heel 2025.

De gevolgen van deze nieuwe raming laten zich raden: een toenemend aantal faillissementen en een recordaantal bedrijfsbeëindigingen dit jaar. Kortom: hoog tijd voor consumenten om de broekriem aan te trekken en voor ondernemers om hun strategie te herzien.

Onderzoeksbureau Ipsos I&O voert periodiek peilingen uit bij Nederlandse ondernemers. Daar werk ik ook aan mee. De meest recente peiling – editie 12 – toont een nieuwe zorgelijke trend binnen ondernemend Nederland; verwachte afname in groei door geopolitieke instabiliteit en internationale conflicten en dreigende oorlog. De huidige generatie politieke ‘leiders’ in het Westen maakt er een rommel van en dat gaan we allemaal merken, niet alleen de ondernemers. Een samenvatting.

Ondernemers aanmerkelijk minder positief over economie

Ondernemers zijn ten opzichte van december 2024 veel minder positief over de stand van de economie, aldus het meest recente onderzoek van Ipsos I&O.

Het aandeel dat vindt dat het goed gaat met de economie is gedaald van 47 procent naar 41 procent. In vergelijking met de peiling van december 2024 is het percentage dat denkt dat de economie zal verslechteren flink gestegen. In december dacht een derde (35 procent) dat de economie zou verslechteren, in de huidige peiling is dit toegenomen tot de helft (49 procent).

2024 was al niet zo’n topjaar en 2025 wordt aanmerkelijk minder

Slechts drie op de tien ondernemers (30 procent) geven aan dat hun omzet in 2024 is gegroeid en nu verwacht nog slechts een kwart (25 procent) dat de omzet in 2025 zal stijgen.

Leggen we de formele ramingen van De Nederlandsche Bank (DNB) naast de feitelijke ervaringen en verwachtingen van ondernemers, dan zien we – zoals altijd – dat de cijfers van DNB rooskleuriger worden gepresenteerd. Dat zal te maken hebben met het feit dat DNB een filiaal van de Europese Centrale Bank (ECB) is en dus vooral mooie verhalen moet zien te verkopen over het eurogebied.

DNB zegt in de meest recente raming dat de Nederlandse economie in 2025 fors zal groeien met bijna het dubbele van de groei uit 2024; 1,5 procent groei (2025) in plaats van 0,9 procent in 2024.

DNB zegt dat 2025 beter wordt dan 2024, maar de ondernemers zeggen dat 2025 aanmerkelijk minder wordt. Logisch?

Zorgen om geopolitieke instabiliteit

Ondernemers beoordelen het ondernemersklimaat in Nederland met een magere 6,0. Als grootste zorg voor de Nederlandse economie noemt men geopolitieke instabiliteit en militaire conflicten.

Dit onderwerp vormt een veel grotere bedreiging dan in de vorige meting van Ipsos in december 2024. Met geopolitieke instabiliteit als grootste bedreiging hopen meer ondernemers dat het lidmaatschap van de Europese Unie een uitweg biedt voor de Nederlandse economie. De hoop op redding vanuit de EU (!) is ook flink gestegen ten opzichte van de vorige peiling, aldus Ipsos I&O.

Die hoop en verwachtingen ten aanzien van de EU vanuit ondernemers staan mijns inziens diametraal tegenover de werkelijkheid, zoals ik hieronder aan zal tonen.

Vanuit EU-belang zie je weliswaar de meer dan uitstekend werkende pr-machine van die EU.

In de praktijk raakt de EU echter steeds verder achterop ten opzichte van de andere machtsblokken China en VS. Dat bewijst onderstaande grafiek van het IMF. De EU gaat daarin van het economisch machtsblok met de meeste koopkracht (PPP) in 1980 (slechts 9 lidstaten!), naar het blok met de minste koopkracht voor burgers in 2025 (27 lidstaten!)

Hoe groter de EU, hoe armoediger de lidstaten.

Bron: International Monetary Fund (IMF)

Sterker nog; de EU heeft – door het veroorzaken van de energiecrisis in Europa – de allergrootste bijdrage geleverd aan de sloop van de Europese welvaart.

De geoliede pr-machine van de EU in combinatie met een ook door de EU beheerste Mediaraad zorgen wel voor het voortbestaan van sprookjes over een almaar groeiende Europese welvaart, terwijl de bovenstaande grafiek van het IMF duidelijk het tegenovergestelde laat zien.

Kwart zzp’ers ervaart negatieve effecten handhaving wet DBA

Vanaf 1 januari 2025 wordt de wet DBA (Deregulering Beoordeling Arbeidsrelatie), die schijnzelfstandigheid van zzp’ers moet tegengaan, gehandhaafd. Een kwart van de zzp’ers ondervindt (zeer) negatieve effecten op de hoeveelheid opdrachten/werk sinds deze wet  wordt gehandhaafd. Maar liefst een derde van de ondernemers met werknemers huurt in 2025 minder zzp’ers in dan in 2024.

De handhaving krachtens de wet DBA is ook weer ingegeven door een instructie van de EU krachtens het zogeheten Europees Semester. In deze jaarlijkse opdracht aan de Nederlandse regering heeft de Europese Commissie aangegeven dat het aantal zzp’ers in Nederland moet worden verlaagd. Dat proces verloopt voor de EU naar wens sinds 1 januari dit jaar.

Verwachtingen over winst

Van de ondernemers verwacht een vijfde (22 procent) dat de winst zal stijgen in de komende twaalf maanden. Iets meer dan een derde (36 procent) verwacht een daling; dit percentage is hoger dan in de meting van december 2024.

Vier op de tien ondernemers (39 procent) denken dat de winst ongeveer gelijk zal blijven. Zzp’ers verwachten vaker dat de winst ongeveer gelijk zal blijven, terwijl niet-zzp’ers vaker verwachten dat de winst zal dalen.

Persoonlijk vind ik de hooggespannen verwachtingen van de ondernemers over de EU – zoals te lezen in de 12^e Ipsos I&O-peiling – het meest gevaarlijk. Immers, die EU is in vele gevallen juist oorzaak van de tegenvallende bedrijfsresultaten zoals hierboven aangetoond. Dat besef is nauwelijks ingedaald bij de meeste Nederlandse ondernemers.

En dat gebrek aan realiteitsbesef is zeer gevaarlijk voor de toekomst van ons land.