De Benidorm Bastards van de wetenschap

Of het kritiek op coronabeleid is, procedures voor burgerbelangen, of verzet tegen energiepolitiek, het zijn vaak oud-hoogleraren uit een bonte waaier van wetenschapsdisciplines die de barricades bestormen. Terwijl wetenschappers die nog ter academie werken anders ‘gecanceld’ worden. “Ik ben nu tachtig jaar, en maak me nu meer druk om de toekomst dan toen ik nog actief hoogleraar was.”

Noem een actiegroep die de plaatsing van windmolens juridisch aanvecht, zoals Platform Storm, en de naam Albert Koers (1942) zal al snel opduiken als referentie. Met zijn Nederlandse Vereniging Omwonenden Windmolens (NLVOW), vecht de oud-hoogleraar van de juridische faculteit van de Universiteit Utrecht voor betere representatie van burgers bij planvorming. Nu zou bij plaatsing van windmolens zowel de gezondheid van omwonenden genegeerd worden, als de devaluatie van de WOZ-waarde van hun huizen, soms tot 30%.

“De Nederlandse overheid laat continue commerciële belangen voorgaan op de gezondheid en belangen van burgers”, licht Koers zijn motivatie toe. Vanuit zijn pensionado-verblijf in het Friese dorpje Schettens lanceert Koers juridische procedures, en hij dient zienswijzen in tegen door overheidsbesturen vergunde windfarms. “Vroeger als actief hoogleraar lag mijn horizon niet veel verder dan een maand, wanneer ik bijvoorbeeld een nieuw juridisch-wetenschappelijk artikel moest publiceren. Nu heb ik kleinkinderen en maak ik me meer zorgen over de toekomst. Bijvoorbeeld in welke wereld zij zullen terecht komen. En ja, wat kun je dan doen met je zorgen vanuit je expertise: Dan span je bijvoorbeeld een procedure aan.”
Het juridische hoofdwerk van Koers na zijn pensioen, is zijn in 2012 aangespannen procedure die moet zorgen dat de Nederlandse regering het Verdrag van Aarhus uitvoert van de Verenigde Naties. Het Verdrag van Aarhus stelt, dat burgers al van tevoren bij planvorming moeten kunnen meebeslissen, wanneer alle opties nog op tafel liggen. “In Nederland werkte dat altijd precies andersom”, stelt Koers. “Eerst wordt een plan op bestuurlijk niveau dichtgetimmerd, en pas daarna krijgen burgers inspraak.” De VN in Genève verklaarde zijn klacht in 2015 gegrond, maar de overheid verzet zich nog steeds tegen toepassing van dat verdrag. “Zou dat gebeuren, dan komt de nieuwe Omgevingswet op losse schroeven”, stelt Koers.

Klimaatverzet
Het gaat deze Benidorm Bastards van de wetenschap vaak niet enkel om gevechten tegen bijvoorbeeld windmolens, maar vooral om het democratisch gehalte van beleid. Kees van der Pijl (1947), oud-hoogleraar politicologie aan de Universiteit van Sussex en Universiteit van Amsterdam, ontpopte zich afgelopen jaren als ‘virusscepticus’. Hij publiceert boek na boek, waarin corrupte machtsstructuren worden belicht, of het nu de vliegramp met de MH17 is of de recente coronacrisis. Zijn kritische opstelling op de volgens hem ‘overdreven’ reactie van de regering, leverde hem felle kritiek van oud-collegae in sociale wetenschappen.

Met name bij verzet tegen klimaat- en energiebeleid domineren de krasse knarren. Daaronder bevinden zich ook oud-hoogleraren die klimaatpolitiek steunen, maar die de effectiviteit betwisten zoals emeritus hoogleraar voeding en gezondheid Martijn Katan (1946) beweert. Met zijn columns in NRC Handelsblad zet Katan met rekenvoorbeelden de bijl in bijvoorbeeld het biomassabeleid van het kabinet Rutte.

Daarnaast bestaan de krasse knarren in klimaatverzet veel uit de echte zogeheten klimaatsceptici. En dat zijn niet de minsten, althans, wáren niet de minsten in hun wetenschappelijk actieve leven. De verzetsgroep tegen huidig ‘duurzaam’ energiebeleid, stichting Clintel, werd mede opgericht door de oud-hoogleraar innovatiemanagement aan de TU Delft, de geofysicus Guus Berkhout (1940). Zij bepleitte woensdag 15 maart bij het Hof in Den Haag de noodzaak om toegelaten te worden tot het Shell versus Milieudefensie-proces. De burgers die het klimaatbeleid van honderden miljarden euro’s moeten betalen, zouden niet vertegenwoordigd zijn in dit proces. Clintel betoogde dat zij daarom als derde partij moest worden toegelaten.

De door Beatrix van Oranje voor zijn wetenschappelijke inspanningen geridderde fysicus Cees Lepair (1936) is een andere typische ‘scepticus’. Vanuit zijn Texelse pensioenverblijf lanceert deze medeoprichter van het Nationale instituut voor subatomaire fysica (Nikhef) het ene schotschrift tegen lopend energiebeleid na het andere. “Mijn belangstelling voor alternatieve energie verhevigde na mijn pensioen”, verklaart Lepair.

“Die werd aangewakkerd door die prachtige slanke moderne windmolens tijdens een fietstocht met een paar ex-collega’s in Duitsland. Het leek ons een technisch hoogstandje. Toen vroeg één van ons, denken jullie dat ze echt fossiele brandstof sparen? Daaraan zijn we toen een paar jaar aan het rekenen geweest. En dat bleek nauwelijks het geval te zijn.”

Cancel Culture
Jonge academici lijken tegelijk meer geneigd in de pas te lopen van overheid en faculteit. Dit is vanwege een ‘cancel culture’, de verandering van het politiek klimaat op universiteiten. Dat zag emeritus hoogleraar Geologie Salomon Kroonenberg (1947) gebeuren aan zijn TU Delft (2009). “Mijn succesvolle klimaatlezing voor het Studium Generale in Delft uit 2015 is inmiddels gecanceld, dat zegt voldoende”, stelt Kroonenberg. “Ik heb daar nadat Coen Vermeeren, destijds organisator van Studium Generale, mij daar opmerkzaam had gemaakt, wel nog gecorrespondeerd met de nieuwe organisator, maar het is duidelijk dat de TU Delft geen behoefte meer had aan tegengeluiden.”

Kroonenberg trok tienduizenden lezers en toehoorders sinds de publicatie van zijn boek ‘De Menselijke Maat’ (2006) bij meer dan driehonderd lezingen in binnen- en buitenland, tot het D66-bestuur aan toe. Zijn kijk op klimaatverandering als geoloog luidde, dat dit van alle tijden is: “Dat vooral de mens door de uitstoot van broeikasgassen schuldig is aan de huidige opwarming wil er bij mij nog steeds niet in”, schrijft hij.

Inmiddels lijkt het academisch klimaat dusdanig omgeslagen, dat Kroonenbergs visie niet langer welkom is. De TU Delft beloonde afgelopen jaar zelfs Eurocommissaris voor Klimaat, Frans Timmermans met een eredoctoraat. Tegen die omstreden benoeming werd afgelopen jaar een petitie ingediend met 8000 ondertekenaars. Kroonenberg heeft zijn verzet inmiddels gestaakt, en richt zijn energie nu op studie van de klimaatgeschiedenis van Suriname van 2 miljard jaar terug: “Dat is minder controversieel”, merkte hij droogjes op.

Kroonenberg staakte zijn verzet, omdat hij ontdekte dat dit geen enkel invloed had op beleid. “Begrijp me goed, ik heb tijdens die lezingen heel wat medestanders gevonden”, stelt Kroonenberg. “Ik vroeg na afloop wel eens wie het met mij eens waren, vaak was dat de meerderheid van de toehoorders. Maar het waren wel vaak dezelfde oude witte mannen die mij hadden uitgenodigd en die van tevoren wisten wat ze zouden krijgen.”

Autoriteiten zouden ook ‘na doorwrochte publicaties doorgaan met wat ze deden’. Ook procedurekanon Koers is de eerste die de invloed van zijn dagelijks verzet via ‘het recht’ tegen beleid zal relativeren. “Bestuursrechters zijn er in Nederland vooral om het bestuur te beschermen”, stelt hij vast na ruim 10 jaar procederen tot de Raad van State. “Je hebt als burger misschien wel meer aan de Europese rechter.” Koers zet zijn verzet wel onvermoeibaar door. De eerstvolgende stap is een procedure van Platform Storm tegen een windfarm, die dit voorjaar bij de Raad van State dient.