Makers van kunst en cultuur: zonder vergroening geen subsidies

Makers van kunst en cultuur moeten vergroenen, vindt de Raad voor Cultuur, de adviesraad van de regering die kunstsubsidies verdeelt. Duurzaamheid moet een bepalende factor worden bij die keuzes: een toneelgroep of museum dat geen oog heeft voor opwarming van de aarde, krijgt geen geld.

Dat zou de Raad voor Cultuur (RvC) graag zo zien bij de volgende ronde van de vijfjaarlijkse verdeling van de landelijke cultuursubsidies. Volgend jaar wordt het geld voor de periode 2025-2030 verdeeld, dus is nu het moment om die regels aan te passen. Dat moet de Tweede Kamer doen.

Die besluit ook over het geld, maar om de onafhankelijkheid van kunstenaars van enige politieke inmenging te beschermen, verdelen parlementariërs het geld niet zelf, maar laten ze die keuzes over aan adviesraden van cultuurbobo’s, mensen uit de industrie met goed zicht op de artistieke kwaliteit en de bedrijfsvoering van de cultuurmakers. Die worden aangesteld door de Raad voor Cultuur, maar ook de vier grote steden hebben hun eigen ‘vijfjarenplan’, al noemt niet alleen links het in de gemeenteraden daar liever het ‘kunstenplan’.

Omdat oordelen over kunst nu eenmaal voor een flink deel subjectief is, is het kunstenplan steeds uitgebreid schriftelijk onderbouwd. Weinig bedrijfstakken zijn zo transparant als de via de BIS, ‘Culturele basisinfrastructuur’ zoals het vijfjarenplan officieel heet, gesubsidieerde culturele instellingen (uitgezonderd de publieke omroepen).

In de BIS kan de politiek nog een beetje bijsturen, door eisen te stellen aan de bedrijfsvoering, of samenwerking tussen verschillende culturele instellingen. De afgelopen edities toonden ook steeds nadrukkelijker beleidswensen die duidelijk politiek gekleurd zijn, over diversiteit en inclusie bijvoorbeeld. Dat is al langer een speerpunt in het cultuurbeleid. Door dit soort doelstellingen ontsporen de gekste dingen: bekend voorbeeld is hoe bij de NOS een tijdlang een ‘Divibokaal’ is uitgereikt aan een verslaggever (m/v/x -red.) die in een maand extra veel mensen met een migratieachtergrond voor de microfoon haalde.

Cultuurmakers moeten in de subsidieaanvraag vooraf hun plannen schetsen: hoe gaan ze de wensen van de politiek omvormen in hun producties? Achter de schermen moet dat, en het mag zeker ook op de bühne, vindt de Raad voor Cultuur, zonder dat het een politiek ‘moetje’ is. Na enkele jaren moeten de kunstinstellingen op rapportgesprek komen, en daarna nog een keer op gesprek over de plannen voor de komende vijf jaar. Ook daarvan wordt de beoordeling gepubliceerd en kan in de raads- of Kamerdebatten worden besproken. De beoordelingen bepalen zo het politieke sentiment op het moment dat het geld voor de komende vijf jaar wordt verdeeld.

Dat levert in de praktijk elke keer weer kolderieke scenario’s op. Het Residentie Orkest is een wereldberoemd muziekgezelschap, dus met de poen zat het in 2019 wel goed. Maar toch, de adviesraad was kritisch over hoe de politieke speerpunten van de vorige subsidie waren geland bij het orkest, dat talent naar Den Haag trekt uit de hele wereld. “Toch ziet de Commissie nog een aantal verbetermogelijkheden en denkt zij dat bijvoorbeeld meer diversiteit binnen de staf tot meer bewustzijn van diversiteit en inclusie binnen de gehele organisatie zal leiden. De internationale herkomst van werknemers aanvoeren als bewijs voor diversiteit getuigt van weinig begrip voor wat inclusie betekent.”

In het vijfjarenplan van 2020 kon het orkest hier alleen niet op worden afgerekend, iets wat de RvC dus wel in 2030 wil kunnen doen. En bij dat jaartal hoort een ambitieuze agenda, want naast diversiteit en inclusie is als belangrijkste speerpunt nu het klimaat toegevoegd: de sector moet verduurzamen.

Gisteren verscheen hierover een eerste grote advies, een rapport dat een soort routekaart moet worden naar die gewenste vergroening. Daarin staan zeven stappen die volgens de RvC nodig zijn om de transitie naar schone én groene kunsten een flinke zet te geven.

Het is niet een echte routekaart, want dat zou verwarrend werken: stap 4 betreft namelijk al een ‘Routekaart cultureel vastgoed’. Dat is meer een taakje voor een consultancyfirma dan voor een directeur van een toneelgroep of theater, laat staan voor een acteur. En dat is de rode draad bij elke stip op de routekaart. Van de zeven stappen is er maar eentje waarbij geen consultant nodig is: in stap 6 vraagt de Raad voor Cultuur geld voor de eerste vijf stappen. Er is slechts één stap waarin creatieve professionals ook wat gevraagd wordt, namelijk om met de consultants te werken aan testcases: in ‘Transitieateliers’ moet ontdekt worden wat haalbaar is, of slim.

“Met een representatieve groep koplopers uit de diverse geledingen worden de grotere transitieopgaven geïdentificeerd en concrete experimenten en acties aangegaan. Op deze manier participeert de cultuursector in en geeft hij vorm aan de duurzaamheidstransitie.”

De opzet lijkt op die van de Fieldlabs tijdens de pandemie, waar consultancy KPMG goede sier en winst mee maakte. Maar de ambities zijn groter: in de ateliers moet wetgeving tot stand komen, schrijft de raad. “Behalve financier is de overheid ook een actieve partij in de ateliers, want input uit de ateliers moet helpen de juiste beleidskaders voor de duurzaamheidstransitie te stellen.”

Alle tijd, moeite en geld die aan dit traject wordt uitgegeven, kan niet worden gestoken in het maken van kunst. Voor het geld dat één consultant per dag kost, kun je een kleine theaterproductie op de planken zetten, of een bandje op een poppodium.

Wat het de cultuursector gaat opleveren? Dat is de vraag, het enige dat nu zichtbaar is als stip op de horizon, is dat niet meedoen tot een bankroet leidt wegens geen subsidie. Misschien leidt zelfs kritiek al tot een lager bedrag.

Veel meer winst boekt een overheid die zich opmaakt voor een ‘klimaatbestendige’ culturele revolutie: het inperken van milieuonvriendelijk consumentengedrag door de invoering van CO2-kredieten. Dat hoeft niet iets te worden dat lijkt op de Social Credit Scores die Chinese burgers krijgen. Maar dat kan wel.

Politici sussen onrust hierover door te stellen dat het zo ver allemaal nog niet is, dat het zelfs nog niet kan omdat benodigde informatie niet voorhanden is. Daar heeft de adviesraad van D66-staatssecretaris Gunay Uslu (Cultuur en Media) alvast iets op gevonden: “In jaarlijkse rapportages moeten organisaties berichten over hun energieverbruik, watergebruik, afvalscheiding- en verwerking, reisbewegingen en/of productiematerialen. Waarover ze berichten, is afhankelijk van het type organisatie dat ze zijn: primair gebouwgebonden of producerend. ”

Omdat een theatergezelschap nog wel eens in een uithoek van het land komt, leveren hun reisdatums veel handige data op voor het bewind. Neem alleen al de factor tijd: omdat de terugreis doorgaans laat in de avond of in de nacht plaatsvindt, hebben deze statistieken nauwelijks last van het fileprobleem. De reisbewegingen wil de RvC graag zien.

Dit voorbeeld mag futiel lijken, maar is het niet: verkeer van en naar voorstellingen is namelijk de grootste vervuiler in de schone kunsten: bij een festival goed voor 80 procent van alle CO2-uitstoot. Dat blijkt uit enkele Britse studies. Eenmaal op het feestterrein is per bezoeker de carbon footprint juist heel laag, dat is dan weer het voordeel van festivals, een sublieme vorm van ‘intensieve menshouderij’.

De files na afloop van voorstellingen worden in de toekomst voorzien van een belasting: het kabinet bereidt momenteel rekeningrijden voor. Dat moet ingaan in 2030.