Denktank Desinformatie ontrafeld?

De oorlog tussen Rusland en Oekraïne en die in Gaza hebben wereldwijd veel reacties opgeroepen, maar niet overal ter wereld wordt er op dezelfde manier over gedacht. Waar westerse media vaak een duidelijke pro-Oekraïense en pro-Israëlische toon hanteren, kiezen veel Aziatische media voor een heel andere benadering. Dit artikel onderzoekt hoe media in Azië de oorlogen verslaan en welke onderliggende motieven deze berichtgeving kleuren.

China: kritiek op het Westen en focus op vreedzame oplossing

In Chinese staatsmedia zoals de China Daily en Xinhua News Agency wordt de oorlog in Oekraïne consequent omschreven als een “crisis” of “conflict”, die door de VS is veroorzaakt met hulp en ondersteuning van de NAVO. Hetzelfde geldt voor de oorlog in Gaza. Daar dient de VS een halt toe te roepen.

Er wordt veel nadruk gelegd op diplomatieke oplossingen en gesprekken. Tegelijkertijd laten die media dus duidelijk doorschemeren dat de Verenigde Staten en de NAVO schuld dragen aan de escalatie van beide conflicten.

Een artikel in de Global Times (juli 2024) betoogt dat “de constante uitbreiding van de NAVO noodzakelijk is om als organisatie te overleven”. Met andere woorden; zonder een grote vijand en zonder uitbreidingen verliest de NAVO haar eigen bestaansrecht. Ook stelde deze krant in 2024 dat “de obsessie van het Westen met een Koude Oorlog-mentaliteit” het conflict heeft uitgelokt.

Russische acties worden door Chinese media zelden expliciet veroordeeld; in plaats daarvan wordt gesproken over “complexe geopolitieke spanningen”.

Daarnaast is er in Chinese media veel aandacht voor de economische gevolgen voor Europa zelf. Artikelen beklemtonen regelmatig de energiecrisis en economische problemen in de EU, waarmee gesuggereerd wordt dat Europese sancties vooral Europa zelf schaden en aan de EU zelf te wijten zijn. De EU schiet zichzelf constant in de voet, aldus de Chinezen.

China: de EU is een hypocriete organisatie die met dubbele tong spreekt

Behalve dat Chinese media neerkijken op de EU als een organisatie die haar eigen belangen schaadt, vinden de Chinezen de EU ook een bolwerk van hypocrisie geworden.

Dat blijkt wel uit dit artikel van de Global Times waarin staat:

“Wat het conflict tussen Oekraïne en Rusland betreft, zet China zich in voor vredesgesprekken. China levert nooit dodelijke wapens aan welke partij dan ook die bij het conflict betrokken is en controleert strikt de export van goederen voor tweeërlei gebruik. De reikwijdte en maatregelen van China’s exportcontrole op drones zijn de strengste ter wereld.”

Tegenover het niet leveren van wapens door China, stellen de Chinezen de talloze wapenleveranties die de EU al aan Oekraïne heeft gedaan.

Ook wordt in bovengenoemd artikel gesteld dat de EU eist dat China zijn normale handel met Rusland moet staken of opschorten, terwijl sommige EU landen gewoon door bleven gaan met import van Russische olie en gas. “Hiermee wordt de dubbele standaard en hypocrisie van de EU volledig blootgelegd.”

China: de VS wil de EU en China reduceren

Een terugkerend Chinees narratief is dat de VS de oorlog tussen Rusland en Oekraïne gebruikt om de EU te verzwakken en China te isoleren. De Global Times publiceerde bijvoorbeeld  in maart 2023 een artikel waarin werd gesteld dat “de oorlog in Oekraïne een symptoom is van de Amerikaanse drang naar wereldwijde hegemonie.”

India: balans tussen neutraliteit en pragmatische belangen

In India is de berichtgeving meer divers. Grote kranten zoals The Hindu en The Times of India (TOI) rapporteren feitelijk over de ontwikkelingen aan het front, maar vermijden stellingname. Tegelijkertijd verschijnen – vooral bij TOI – opiniestukken die wijzen op westerse hypocrisie, vooral vanuit de EU, zoals in deze reportage. Maar ook de NAVO en de VS krijgen er flink van langs qua dubbele moraal zoals in deze video van TOI te zien is.

Een analyse in The Hindu (februari 2024) stelde dat “de morele verontwaardiging van Europa selectief is”, wijzend op het verschil in reacties op conflicten in Syrië, Gaza en Jemen. Ook wordt benadrukt dat India zijn eigen nationale belangen moet beschermen, onder andere door het importeren van goedkope Russische olie ondanks westerse druk.

Op Indiase televisie wordt de NAVO vaak beschuldigd van escalatie in het belang van de VS. Ook benadrukken Indiase media de steeds grotere kloof tussen wat de westerse bevolking wil – als het om oorlog of vrede gaat – en wat de NAVO en EU willen. De conclusie daarbij is dat de westerse burgers overwegend vrede willen, maar hun steeds meer richting autoritaire regimes afglijdende leiders niet.

Vietnam: stilte en diplomatieke voorzichtigheid

De Vietnamese media, grotendeels gecontroleerd door de staat, behandelen de oorlog uiterst voorzichtig. Kranten zoals Nhân Dân en VnExpress publiceren wel nieuwsberichten over grote ontwikkelingen, zoals vredesonderhandelingen of humanitaire rampen, maar vermijden opiniestukken of analyses waarin partij wordt gekozen.

De nadruk in de Vietnamese media ligt op diplomatieke ontwikkelingen (bijvoorbeeld VN-resoluties) en economische gevolgen voor Vietnam zelf, zoals verstoringen in de graanimport of stijgende energieprijzen. Vietnam vermijdt vrijwel elke directe kritiek op Rusland – logisch gezien de historische banden tussen beide landen.

Algemene trends: nationalisme, pragmatisme en scepticisme

Wat opvalt in de Aziatische berichtgeving zijn enkele gemeenschappelijke patronen:

• Nationalisme: media benadrukken vaak de eigen nationale belangen boven internationale overwegingen.
• Pragmatisme: er is veel aandacht voor economische gevolgen en de noodzaak om energie- en voedselzekerheid te waarborgen.
• Scepsis tegenover het Westen: historische ervaringen met kolonialisme en buitenlandse inmenging maken dat veel Aziatische landen het westerse preken van moraal wantrouwen, zeker nu steeds vaker blijkt dat er door de EU en NAVO met ‘dubbele tong’ wordt gesproken.

Ieder kijkt vanuit het eigen – cultureel bepaalde –  belang

De oorlogen in Oekraïne en Gaza laten zien dat er geen universeel wereldbeeld bestaat. Terwijl Europa en Noord-Amerika de nadruk beweren te leggen op principes als territoriale integriteit en democratie, bekijken veel Aziatische landen het conflict door een lens van economische belangen en historische ervaring.

De manier waarop Aziatische landen berichten over de oorlogen in Oekraïne en Gaza laat zien hoe verschillend wereldbeelden kunnen zijn. Waar Europa vooral denkt in termen van normen en waarden, denken veel Aziatische landen in termen van economische belangen en machtsverhoudingen.

Daarom ervaren sommige Aziatische waarnemers de Europese emotionele betrokkenheid en de verregaande sancties als overdreven, onrealistisch of zelfs schadelijk voor de wereldorde en het eigen belang.

Wie deze perspectieven beter begrijpt, ziet niet alleen het conflict zelf scherper, maar ook de bredere verschuivingen in de internationale politiek.

Formeel heet het ‘content moderation’, oftewel inhoudsaanpassingen van teksten op websites en social mediasites. Teksten die als ‘schadelijk voor de maatschappij’ worden aangemerkt. Een tekst is schadelijk als het ‘de vrijheid van meningsuiting aantast’ door haat, geweld, seksuele inhoud, of desinformatie verspreiden. Overheden blijken de hiervoor ontwikkelde wetgeving ook te misbruiken om onwelgevallige informatie af te remmen of te verwijderen. Daarmee wordt verspreiding van relevante informatie beperkt in het belang van overheidsnaratieven. Hoe werkt dit op  LinkedIn en X?

Het begon in 2018 met VS-EU-wetgeving

In 2018 bracht de amerikaanse Senaatscommissie voor Buitenlandse Zaken dit rapport uit over de aanval op de democratie in de EU en Rusland door de Russische overheid middels het verspreiden van desinformatie. Het rapport betoogt dat ook Amerikaanse belangen hierdoor worden geschaad en er daarom wetgeving in de VS en de EU moet worden ontwikkeld om Russische desinformatie en misinformatie te bestrijden.

Enkele jaren na het gezamenlijke VS-EU-initiatief, begon de EU aan eigen bindende wetgeving voor alle lidstaten in de vorm van het wetgevingspakket met twee omvangrijke onderdelen: de Wet digitale diensten (Digital Services Act, DSA) en de Verordening digitale markten (Digital Markets Act, DMA ).

Eigen EU-wetgeving: de Digital Services Act

Digitale diensten omvatten de meeste onlinediensten, van eenvoudige websites  tot internet infrastructuurdiensten en onlineplatforms. Tot de doelgroepen van de DSA behoren onlinemarktplaatsen, sociale netwerken als X, LinkedIn en Facebook, platforms voor het delen van content, appstores en onlineplatforms voor bijvoorbeeld het boeken van reizen.

De wet inzake digitale diensten bevat specifieke regels voor zeer grote onlineplatforms (VLOP’s) en zeer grote onlinezoekmachines (VLOSE’s). Dit zijn platforms of zoekmachines met meer dan 45 miljoen gebruikers per maand in de EU. Zij moeten zich houden aan de strengste verplichtingen van de EU-wetgeving.

Een paar van die strengste regels zijn de volgende:

• Identificeren van systemische risico’s die verband houden met internetdiensten.
• Bewaken van openbare veiligheid, politiek en verkiezingsprocessen.
• Bewaken van gendergerelateerd geweld, volksgezondheid, bescherming van minderjarigen en mentaal en fysiek welzijn.
• Maatregelen treffen die deze risico’s beperken.
• Onderzoekers van de EU toegang geven tot platformgegevens wanneer het onderzoek bijdraagt ​​aan de detectie, identificatie en het begrip van systemische risico’s in de EU.

Dus: social media als X en LinkedIn moeten EU-opsporingsambtenaren toelaten tot hun systemen om te controleren of er gebruikers van die social media zijn die een ‘systemisch risico’ voor de EU betekenen. Wat die systemische risico’s allemaal zijn, is in dit document beschreven en omvat bijvoorbeeld informatie die niet in het belang is van het EU-beleid.

In wezen vormt de DSA en de ruime omschrijving van ‘systemische risico’s’ een juridische basis voor allerlei vormen van censuur op grote social media sites. Dat merkte Elon Musk toen de Europese Commissie een juridische procedure tegen X begon. Deze loopt nog steeds.

Grote social mediasites worden gestimuleerd om zelf maatregelen te nemen

Alle bedrijven die voorkomen op deze lijst van ‘zeer grote online platformen’ worden door de Europese Commissie gestimuleerd om vooral zelf allerlei maatregelen te nemen om aan de DSA-wetgeving te voldoen. Als je dus meent te maken te hebben met censuur van een bericht dat je op X hebt geplaatst, kan die censuur – ‘content moderation’ oftewel contentmoderatie – het gevolg zijn van ingrijpen door de EU of door het platform zelf.

Hieronder de belangrijkste vormen van censuur op de platformen van LinkedIn en X.

Contentmoderatie volgens LinkedIn

LinkedIn beschrijft op zijn eigen website wat contentmoderatie is:

“Contentmoderatie is het proces van het beoordelen en verwijderen van content die ongepast, illegaal of schadelijk is.”

De verschillende vormen van contentmoderatie zijn:

• Automatische moderatie gebruikt software of AI om content te scannen op trefwoorden of patronen die geassocieerd worden met ongepaste content. Automatische moderatie neemt automatisch beslissingen over de content die deze kan rapporteren aan een medewerker voor verdere beoordeling, of deze volledig kan verwijderen zonder menselijke tussenkomst (wat het meest wordt toegepast).
• Handmatige contentmoderatie omvat een team van moderators die content beoordeelt en beslissingen neemt of deze moet worden verwijderd.

Het wordt pas echt spannend als je weet op welk moment LinkedIn ingrijpt op een post die jij plaatst. Dat moment kan zijn:

• Pre-moderatie: bij deze aanpak wordt content vooraf fysiek beoordeeld door moderators voordat deze wordt weergegeven. Dat zie je als er vertraging tussen jouw plaatsing en zichtbaarheid op LinkedIn optreedt. Je account heeft dan al langere tijd een ‘vinkje’.
• Post-moderatie: content wordt onmiddellijk gepubliceerd en vervolgens beoordeeld door moderators nadat deze openbaar is gemaakt. Die beoordeling wordt meestal getriggerd door een klacht van een andere LinkedIn gebruiker over de inhoud van jouw bericht. Maar ook kunnen LinkedIn moderators zelf – na de plaatsing – jouw bericht verwijderen als ze deze onwenselijk vinden.

Je krijgt dan onderstaand bericht:

‘Shadowbanning’ op LinkedIn en X

Een andere – vaak toegepaste – vorm van censuur op zowel LinkedIn als X heet shadowbanning. Dit is een methode waarbij jouw bericht op LinkedIn en/of X door deze platformen drastisch in verspreiding wordt afgeremd.

Het overkwam columnist Twan Houben vijf maal in 2024 bij het plaatsen van berichten over de EU, Ursula von der Leyen of het WEF op Linkedin. Hij merkte het omdat een bericht met dergelijke inhoud, drie uur naar plaatsing, nog geen 50 keer gezien was terwijl hij normaal dan op zo’n 3.000 views zit. Dat ziet er als volgt uit:

Het platform X maakt zich ook schuldig aan shadowbanning. Dat is zelfs door een Nederlandse rechtbank bewezen verklaard.

Op deze website wordt nog eens in detail uitgelegd hoe shadowbannen door LinkedIn werkt en hoe je vast kan stellen of deze ook op jouw berichten wordt toegepast.

Bij nagenoeg alle social media sites – behalve LinkedIn – kun je zelf controleren of je in de gaten wordt gehouden:

• Bij X – voormalig Twitter – gaat dat via deze
• Voor TikTok en Instagram kan je deze website gebruiken.
• Voor Pinterest is deze site geschikt.
• Voor Reddit is deze site de aangewezen mogelijkheid.
• Om te zien of jouw YouTube kanaal wordt gevolgd, klik je hier

Vanaf 2022 is bekend dat de Europese Commissie onder leiding van Ursula von der Leyen social media censureert als het om berichten over Rusland en/of de oorlog in Oekraïne gaat. Over deze censuur zijn vragen gesteld door het Europese Parlement, doch – zoals iedere trouwe EU-fan inmiddels gewend is – is daar nog steeds geen duidelijk antwoord op gegeven.

Inmiddels zien we steeds meer censuuractiviteiten vanuit Brussel op social mediaberichten van Europese burgers, iets waar de vice-president van de VS onlangs heeft gewaarschuwd.

Een EU die voor democratie pleit, doch inmiddels aan de geneugten van censuur heeft geroken, is aan een zware herstructurering toe!

In de afgelopen jaren hebben alternatieve media een enorme groei doorgemaakt en een steeds grotere invloed gekregen op het publieke debat. Waar traditionele mediakanalen zoals kranten en televisie vroeger de enige bron van nieuws en opinievorming waren, hebben alternatieve media zich ontpopt als een krachtig tegenwicht. “Dit succes is te danken aan verschillende factoren, waaronder de opkomst van digitale technologie, een groeiend wantrouwen in mainstream media en de behoefte aan diverse perspectieven”, aldus voormalig NOS-directeur Bauke Geersing.