Denktank Desinformatie ontrafeld?

Als het kabinet is gevallen, zal er gedurende de rest van de nacht, tot na de vrijdagmiddagborrel geen mogelijkheid zijn om gebruik te maken van Twitter, Facebook en Instagram. Zo wil de overheid voorkomen dat anti-institutioneel sentiment zich kan verspreiden in Nederland.

Deze alinea klinkt absurd. Maar in Frankrijk is dit aan de gang: president Emmanuel Macron heeft een avondklok ingesteld voor social media, in een poging de rellen overal in het land te smoren. Daar zit een ratio achter: als beelden van onlusten verspreiden, kunnen hooligans in de buurt zich bij de andere geweldplegers voegen.

Maar tegelijkertijd ontneemt de Franse staat zijn burgers ook de mogelijkheid om de informatie te verzamelen die ze nodig hebben om hun eigen veiligheid te bewaken: wanneer is het tijd om weg te gaan ergens, kan ik nog naar het ziekenhuis met mijn zieke kind of is de weg geblokkeerd door brandende auto’s?

President Macron is bovendien ook niet per se iemand met de honneurs om opnieuw zo’n brute inbreuk te maken in de democratie. Maar hij kan niet anders, nu de geest uit de fles is op veel meer plekken dan alleen in de Parijse banlieues. Hij kan ook niet veel méér. Natuurlijk kan hij het leger ter bescherming tegen de eigen burgers inzetten, maar voeren zijn generaals zo’n bevel zomaar uit? Het lijkt bij voorbaat een faux pas ook, in het land waar de moderne democratie ontstond.

Wat Macron natuurlijk ook kan doen, is aftreden. Niet om het geweld van nu, de afgelopen jaren heeft hij genoeg Fransen tegen zich in het harnas gejaagd met hervormingen. Hoeveel dit zou schelen in de maatschappij, is niet te zeggen. Maar er zijn in de lockdowns, Frankrijk voorop, in Europa wel sociale experimenten gedaan waarvan op voorhand vaststond dat ze minder impact zouden hebben, en meer bijwerkingen dan nieuwe verkiezingen.

Om te laten zien dat hij het ook niet makkelijk heeft, laat zijn bestie Mark Rutte op dit moment in Den Haag het kabinet bungelen op een asieldeal. De vraag is of dit voor de bühne is of niet. De nieuwe eis gaat over gezinshereniging, op een onderdeel dat in Europese verdragen juridisch flink dichtgetimmerd zit, wat pas nog bleek bij de Raad van State. De VVD-achterban zal zich niet opnieuw knollen voor citroenen laten verkopen.

De kabinetscrisis in Nederland is een spiegelbeeld van die in Frankrijk: nergens in het land zwarte rook, wel overal voorzichtige, niet helemaal on-opportunistische opluchting. Het kabinet zal het niet boeien: daar begint de verantwoordelijkheidszomervakantie een weekje eerder.

Het is niet zozeer een wereldwijd complot, als wel de perfecte illustratie van hoe de media worden gebruikt door de politieke elite: vorige week woensdag werd de presentatie van de digitale euro vakkundig overschaduwd door ander nieuws: van de gemeenteraad tot in de ruimte.

Al maanden gonsde dat koningin Ursula von der Leyen (Europese Commissie) en Christine Lagarde (Europese centrale bank) deze datum zouden uitkiezen. Twee krachtige vrouwen, én uit Frankrijk én uit Duitsland. Wow. Wat een fraai symbool van een veranderende orde in de wereld. Je hoeft geen groot regisseur te zijn om daar een propagandashow met inhoud van te maken.

Maar ja, het blijkt dat Europa helemaal niet op de digitale euro zit te wachten. Een tijdlang werd die daarom maar afgedaan als een complottheorie. Maar goh: nog dezelfde middag stuurde minister Sigrid Kaag (Financiën) de Nederlandse verwerking al naar de Tweede Kamer. Wat daar in staat, moeten we nog lezen. Want we hebben nog steeds het nieuws van woensdag 28 juni niet uit:

1. Al twintig jaar voor het woord wappie bestond, werd je zo bestempeld bij angst om ziek te worden van de zoetstof aspartaam. Deze alom gebruikte zoetstof is, naar nu blijkt, mogelijk kankerverwekkend.
2. “Een avondklok voor de slijter of een voetbalkantine zonder tap: zoek zelf maar uit wat ik van jullie tegen drankmisbruik mag doen”, zei staatssecretaris Maarten van Ooijen tegen Kamerleden, inclusief een keuzemenu. Dat lekt uit, zodat het kan worden afgeschoten, De Telegraaf kwam er als eerste achter.
3. Wat gebeurde gelijktijdig in het hoofdprogramma van het parlement: de wappies waren aan de beurt, de baas van de geheime dienst kwam aan fractievoorzitters uitleggen hoe gevaarlijk hun gedachtengoed is. Alleen: dat leek verkeerd te zijn gelezen. AIVD-baas Erik Akerboom: “Het is heel logisch dat er grieven zijn. Het is ook logisch dat ze de schuld krijgen van de dingen die fout gaan.”
   Burgers die boos worden op de politiek zijn niet meteen staatsgevaarlijk. “Het gaat pas mis als je dit alles samenvat onder ‘één noemer, het kwaad. Dat alles wordt aangestuurd, mondiaal, en dat de elite die dat doet, iedereen slaaf wil maken en soms zelfs vermoordt.”
4. Akerboom deed moeite om de politici het verschil uit te leggen tussen radicale oppositie en extremisten, ook al is dat verschil simpel: de laatste soort gebruikt geweld.
   Kort door de bocht zei hij: voor extremisten mag je mijn spionnen bellen, maar de rest moet je zelf oplossen. “Ook demonstraties waarbij de wet wordt overtreden, horen bij de democratie.” Daar is de AIVD niet tegen, maar voor. Een urgent punt, aldus Akerboom: “Het is hard nodig dat de overheid een spiegel voorgehouden wordt.
5. Terwijl de fractievoorzitters luisterden, mocht Kamervoorzitter Vera Bergkamp het briefje rondsturen: VVD, CDA, D66 én oppositiepartij GroenLinks doen even niet meer mee aan voorbereidingen voor de parlementaire corona enquête.
6. Nu we toch bij corona en de elite zijn: Bill Gates was er woensdag ook! Niet in de spotlights, maar geo-engineering wel, en die industrie is echt zijn kindje . Het klinkt futuristisch: de opwarming van de aarde tegengaan door in de dampkring met speciale gassen een soort zonwerende laag aanbrengen, waardoor minder warmte op het aardoppervlak terechtkomt. Maar sinds woensdag weten we: Europa gaat dat gewoon doen! Als het lukt tenminste, via Brussel betalen alle burgers gelukkig mee. Keurig op de ochtend voorafgaand aan het persmoment lekte dit nieuws uit.
   Bloomberg had de primeur, maar die staat achter een slotje. Gelukkig heeft Fox News heeft niet alleen de samenvatting maar ook een verrassende pop-up met ‘breaking news live from The Hague’
7. Voor de duidelijkheid: dit is niet live. Indepen zegt het er veiligheidshalve bij, want de officiële Nederlandse factcheckers deden er nog geen onderzoek naar. Wel waren ze heel erg in de buurt: FOX is ook de zender van The Simpsons. Leidse unversitair onderzoekers ontdekten namelijk: de bedenkers van de tekenfilm zijn toch geen helderzienden.
8. Tekenfilms beschrijven voor EU-subsidie dus. Weet je wie wel ging checken? Sikkom, een Gronings weblog dat is opgeslokt door uitgeverij Mediahuis. We hebben in dit overzicht immers nog helemaal geen relletje over de BoerBurgerBeweging. En dat kan niet, middenin een nieuwspandemie.
9. Gedeputeerde is nog niet begonnen of ze vinden bij hem al ‘de grootste bagger’ én Poetin in zijn Twitterprofiel. Dat het een klein aantal hartjes betreft onder tweets van een ander, mag de #ophef niet deren.
10. De VVD was ook wat van plan, en omdat het om de gemeentepolitiek in Den Haag ging, werd dat einde weekend alvast rondgebazuind: zonder nieuwe gesprekken met Richard de Mos door de coalitie zou de Haagse VVD opstappen. Het raadsdebat werd een politieke operette, maar de liberalen bliezen de boel keurig aan het eind van de avond op.
11. Brits politicus Nigel Farage werd afgesloten van zijn bankrekeningen, om vage redenen. Als je iemand waarschuwt, dan is dit toch wel de uitgelezen dag, moet de bank bedacht hebben.

Steeds meer mensen stoppen met het volgen van het nieuws, omdat ze dit soort spelletjes ook doorzien en het wel een keer beu zijn. Het patroon is helder. Is er opzet in het spel? Hier kunnen we dit nu niet bewijzen. En het is een harde beschuldiging in ambtenarenland, dat ze lijken uit de kast proberen te laten verdwijnen. Dat zullen wij dus ook niet beweren. Woo-ambtenaren zijn niet het probleem. En in de gepolariseerde Haagse werkelijkheid is te zien: nog even en dan overdrijven mensen dat het hier wel Argentinië lijkt onder dictator Pinochet. Dat is natuurlijk niet waar, er worden hier geen lijken in zee gegooid vanuit vliegtuigen, dit zou een schandalige vergelijking zijn.

We zouden dit dan ook niet opschrijven als niet de Rijksoverheid woensdag stilletjes een nieuwe stapel documenten over Julio Poch aan de straat had gezet.

Nog steeds niet overtuigd van een opzetje? Dan rest alleen nog: de moord op JFK.

Tientallen ambtenaren en hele ministeries in de Verenigde Staten krijgen per direct een verbod om contact op te nemen met social media over het wegfilteren van onwelgevallige berichten. Dat heeft een rechter besloten nadat de staat Missouri de techcensuur van de regering-Biden aan de kaak had gesteld.

De manier waarop vanuit tal van federale organisaties als Twitter, Facebook, YouTube en andere platforms onder druk zijn gezet om bijvoorbeeld kritiek op coronabeleid te censureren, gaat alle perken te buiten, vindt de rechtbank. Die heeft zeer secuur deze overtredingen in kaart gebracht en omgezet in liefst elf verboden gespreksonderwerpen en activiteiten. Overheden mogen nog wel in hun ogen schadelijke content melden bij de techbedrijven, maar niet meer aandringen achter de schermen, of navragen of het verzoek is ingewilligd.

Hele ministeries krijgen dit verbod, bijzonder is dat in het bijzonder deze oekaze uitgaat naar tientallen met name genoemde personen die voor federale overheidsinstanties werken. Daaronder valt een tiental hoge ambtenaren in het Witte Huis, waaronder perschef Karine Jean-Pierre. Ook topfunctionarissen van de FBI, NIAID (het instituut van Anthony Fauci) en het CDC worden genoemd.

Opvallend is dat ook paal en perk wordt gesteld aan initiatieven die buiten de social media giganten om zijn georganiseerd in de strijd tegen vermeende desinformatie. Onder meer het Stanford Internet Observatory wordt genoemd, dit universitaire instituut speelt wereldwijd een sleutelrol in het wijdvertakte netwerk van onderzoekers en niet-gouvernementele organisaties (ngo’s) die bijvoorbeeld aan factchecking doen.

In Nederland zijn door zo’n ngo mogelijk de verkiezingen in 2021 onrechtmatig beïnvloed, bleek uit eerder onderzoek van Indepen.

In Nederland zijn ministeries en techbedrijven juist samen aan het kijken hoe ze de nepnieuwspolitie in een nieuwe organisatievorm kunnen gieten. Want ook de gemeenten willen een rol in het bestrijden van desinformatie, blijkt uit een stevige lobby van de VNG.

Intussen staat onder academici steeds meer ter discussie of deze methode wel verstandig is, omdat de nadelen groter kunnen zijn dan de voordelen. Alleen al wanneer de samenleving het idee krijgt van een censurerende Big Brother overheid, ondermijnt dit het vertrouwen in de democratie.

Maar de Europese Commissie kan dit niets schelen, zij trekt in Europa het hardst aan nieuwe mogelijkheden om kritiek of foute berichtgeving de kop in te drukken. Krantenmoloch Mediahuis kreeg hiervoor in België zelfs al tonnen (extra) overheidssteun, evenals andere nieuwsorganisaties. Net als in Nederland zijn gezagsdragers voorzichtig rond het onderwerp, verwijten van censuur liggen op de loer. Maar enkel al het weggeven van zulke grote bedragen maakt dat de ontvangers minder geneigd zullen zijn tot het bewaken van de democratie, en meer tot het bewaken van wat in de maatschappij daarover wordt gezegd.

Dat risico geldt ook in Nederland, waar Mediahuis de tweede krantenuitgever van het land is. De overheid adverteerde zich bovendien ook suf in de kranten, net als politieke partijen tijdens de avondklok-verkiezingscampagne. Duidelijk is in ieder geval, dat Brusselse bestuurders openlijk dreigementen uiten aan techbedrijven rondom contentmoderatie. ‘Doe je dat niet, dan draaien we via extra regeltjes de duimschroeven aan’, kreeg Elon Musk bijvoorbeeld in een tweet als waarschuwing van een eurocommissaris.

Dat ging in het openbaar. Maar wat precies wordt besproken en gedaan in de contacten tussen overheden en social media, is in Europa met schimmigheid omgeven. In de rechtszaak waarin dinsdag 27 juni uitspraak is gedaan, kon dat wel, dankzij een lang voortraject met vorderingen van correspondentie.

EXTRA

Hieronder een vertaling van de vorderingen die de rechtbank oplegde in dit vonnis:

1. Het voeren van vergaderingen met de bedrijven achter de socials met als doel het aandringen, aanmoedigen, onder druk zetten of verleiden op welke manier dan ook tot het verwijderen, wissen, onderdrukken of verminderen van inhoud die beschermde vrije meningsuiting bevat en is geplaatst op platforms.
2. Specifiek aandacht vragen voor inhoud of berichten op platforms en/of deze doorsturen naar socialemediabedrijven om op welke manier dan ook aan te dringen, aan te moedigen, onder druk te zetten of te verleiden tot verwijdering, wissen, onderdrukking of vermindering van inhoud die beschermde vrije meningsuiting bevat.
3. Het aandringen, aanmoedigen, onder druk zetten of verleiden op welke manier dan ook van socialemediabedrijven om hun richtlijnen te wijzigen voor het verwijderen, wissen, onderdrukken of verminderen van inhoud die beschermde vrije meningsuiting bevat.
4. E-mailen, bellen, brieven sturen, sms’en of op welke manier dan ook communiceren met socialemediabedrijven om op welke manier dan ook aan te dringen, aan te moedigen, onder druk te zetten of te verleiden tot verwijdering, wissen, onderdrukking of vermindering van inhoud die beschermde vrije meningsuiting bevat.
5. Samenwerken, coördineren, partnerschappen aangaan, doorschakelen en/of gezamenlijk werken met de Election Integrity Partnership, het Virality Project, het Stanford Internet Observatory of een soortgelijk project of groep met als doel het aandringen, aanmoedigen, onder druk zetten of verleiden op welke manier dan ook tot verwijdering, wissen, onderdrukking of vermindering van inhoud die geplaatst is bij socialemediabedrijven en beschermde vrije meningsuiting bevat.
6. Dreigen, onder druk zetten of dwingen van socialemediabedrijven op welke manier dan ook om geplaatste inhoud of berichten met beschermde vrije meningsuiting te verwijderen, wissen, onderdrukken of verminderen.
7. Actie ondernemen, zoals aandringen, aanmoedigen, onder druk zetten of verleiden op welke manier dan ook van socialemediabedrijven om geplaatste inhoud te verwijderen, wissen, onderdrukken of verminderen die beschermd wordt door de Vrijheid van Meningsuiting clausule van het Eerste Amendement van de Amerikaanse Grondwet.
8. Opvolgen bij socialemediabedrijven om te bepalen of zij eerdere socialemediaberichten met beschermde vrije meningsuiting hebben verwijderd, gewist, onderdrukt of verminderd.
9. Het opvragen van rapporten over inhoud van socialemediabedrijven waarin wordt vermeld welke acties zijn ondernomen om inhoud met beschermde vrije meningsuiting te verwijderen, wissen, onderdrukken of verminderen.
10. Socialemediabedrijven op de hoogte stellen om alert te zijn op berichten die beschermde vrije meningsuiting bevatten (“Be on The Lookout” – BOLO).
11. Deze voorlopige voorziening verbiedt voornoemde genoemde beklaagden, hun agenten, functionarissen, werknemers, aannemers en eenieder die met hen samenwerkt om de bovengenoemde gedragingen uit te voeren. Deze voorlopige voorziening verbiedt ook voornoemde genoemde beklaagden, hun agenten, functionarissen, werknemers en aannemers om samen te werken met anderen die zich bezighouden met dergelijk gedrag.

Dit mag de overheid WEL:

1. Onderzoek en analyse uitvoeren naar de impact van socialemediaplatforms op de beschermde vrije meningsuiting en democratische processen, en rapporteren over bevindingen en aanbevelingen.
2. Contact onderhouden met socialemediabedrijven om informatie te verkrijgen over hun content moderatiebeleid, richtlijnen en procedures.
3. Samenwerken met socialemediabedrijven om het begrip van de wettelijke en constitutionele vereisten met betrekking tot vrije meningsuiting te vergroten.
4. Educatieve programma’s ontwikkelen en leveren aan socialemediabedrijven over het belang van beschermde vrije meningsuiting en het vermijden van ongerechtvaardigde inperkingen.
5. Deelnemen aan openbare bijeenkomsten, conferenties en evenementen om kwesties met betrekking tot content moderatie en vrije meningsuiting te bespreken.
6. Beleidsaanbevelingen doen aan wetgevers en beleidsmakers op basis van onderzoek en expertise op het gebied van vrije meningsuiting en content moderatie.
7. Verzamelen van feedback van het publiek en belanghebbenden over kwesties met betrekking tot content moderatie en dit communiceren aan socialemediabedrijven en beleidsmakers.
8. Samenwerken met academici, onderzoekers en maatschappelijke organisaties om het debat over vrije meningsuiting en content moderatie te bevorderen en alternatieve oplossingen te verkennen.