RIVM bedrijft geen wetenschap, maar zendt politieke boodschappen uit

Stikstofminister, alleen al de term zou op de lachspieren moeten werken. In een land met talrijke structurele problemen krijgen we er op de koop toe nog een ‘stikstofminister’ bij: Christianne van der Wal. Na een studie facility management en tot het jaar 2014 leek er niets aan de hand. In dat jaar rolde ze de politiek in en kwam uiteindelijk in 2022 op een nieuw gecreëerde ministerspost terecht: die van minister voor natuur en stikstof.

Nu heeft facility management en het boerenleven weinig met elkaar te maken, maar ze kreeg wel als taakstelling de stikstofuitstoot met 50 procent te reduceren vóór het jaar 2030. Ik stel me zo voor dat je dan even nadenkt… weet ik van het vakgebied voldoende af, hoe kom ik aan expertise en kan ik iets betekenen voor het land, toch? En dan hak je een knoop door… ja, ik doe het, of nee, ik kan dit niet. Met evenveel verve als ze korte tijd daarvoor nog vliegveld Lelystad promootte, gaat Christianne toch het stikstofspook verwijderen, een volmondig ‘ja’ dus van Christianne.

Waar komt de expertise vandaan? Nou, wat dacht u van haar eigen departement? Allemaal nijvere ambtenaren die ook de doelen van ‘hun’ Christianne nastreven. En die duwen haar dan een kaartje van Nederland in de hand waar iedere boer uit kan afleiden of zijn bedrijf nog bestaansrecht heeft volgens haar departement. Nog dezelfde avond staan de boeren met tractoren voor haar huisdeur. Al vrij snel komt de uitspraak dat ‘we het kaartje zo niet moeten lezen’. Maar hoe dan wel? Zou er in huize Van der Wal flink gevloekt zijn? Welke halvegare ambtenaar drukte haar dat kaartje dan in de hand waar ze nu mee voor schut staat?

Het kaartje verdween van het toneel en er kwam een nieuw kaartje. Opeens kleurden sommige provincies héél anders? Huh? Het bleek dat sommige provincies al akkoorden hadden gesloten waardoor het kaartje van kleur veranderde. Blijkbaar behoeft het RIVM-kaartje dan toch enige nuance, want de wetenschap is blijkbaar flexibel als het de politiek in verdwijnt. Vervolgens kwam er een lijstje met ‘piekbelasters’. Vol trots presenteerde Christianne het lijstje, maar dat lijstje bleek niet te kloppen. Begrijpelijkerwijze snapte Christianne het zelf ook niet, met facility management snap je ook niks van zo’n lijstje… enkele dagen later moest het lijstje weer ingetrokken worden, want het klopte niet.

Er kwam een nieuw lijstje. Al hortend en stotend verdedigd Christianne haar verhaal in de media en in de Kamer. Maar er klopt niet veel van. Af en toe wordt ze bijgestaan door minister Rob die bestuurskunde heeft gestudeerd en het over een ‘verstikkende deken’ heeft, Christianne neemt het over en heeft het opeens over het ‘stapelen’ van stikstof. Iedereen met vmbo en hoger en natuurkunde in zijn of haar pakket raakt van de leg van dergelijke uitspraken, maar politiek Den Haag, op een enkele uitzondering na, juist niet. Ze krijgt ook nog hulp van kamerlid Tjeerd met alweer een opleiding bestuurskunde die verwijst naar de regenwurmen die gek worden van de mest op hun hoofd.

Het mag allemaal niet baten, want de kuil die Christianne heeft gegraven wordt steeds dieper. Als ze dan met de provincies gaat praten komt ze met de boodschap terug dat het onbetaalbaar is geworden, de provincies willen te veel en dat past niet in het budget! En nu trekt het RIVM zich dan ook nog helemaal terug uit de hele stikstofdiscussie. Wat blijft er dan nog over van dit ‘beleid’ en al die ambities?

De vraag die zich stelt is natuurlijk: ‘Hoe heeft dit allemaal kunnen gebeuren?’ Wat er wél is bereikt is een boerenstand die op scherp staat en zich de kaas niet van het brood laat eten en de verkondigde aantoonbare onzin niet pruimt. Wat er wél is bereikt is dat de tergende incompetentie in Den Haag zichtbaar is geworden. Wat er wél is bereikt is dat de nodige boeren zich uit pure wanhoop van het leven hebben beroofd, dat er op boerenzonen is geschoten door de politie en dat het land bezaaid was met omgekeerde vlaggen.

Maar Christianne draait inmiddels door, letterlijk en figuurlijk. Bij omroep WNL kan ze haar eigen leugens en verdraaiingen niet meer verhullen en legt het balletje nu bij de ngo’s die (hoofdzakelijk) ook weer gefinancierd worden door de eigen overheid. Christianne is ten onder gegaan aan opportunisme, een veel voorkomende ziekte onder parlementariërs die van toeten noch blazen weten, maar wel de verantwoordelijkheid krijgen een land (mee) te besturen.

Een groeiende onvrede borrelt op onder een kleine groep nieuwe studenten aan de Universiteit Leiden, waarbij de Faculteit Geesteswetenschappen in het bijzonder het toneel is van verontwaardiging. Het struikelblok? Een omstreden gedragscode die door deze studenten als een inbreuk op hun vrijheid van meningsuiting wordt beschouwd, in schijnbare tegenspraak met de Nederlandse rechtspraak.

De code legt beperkingen op aan uitingen die als “onwettig, bedreigend, intimiderend of obsceen” worden gedefinieerd, of als “aanstootgevend met betrekking tot etniciteit, religie, functiebeperking, leeftijd, gender of seksuele oriëntatie”. Vooral de beperkingen op uitingen die als ‘obsceen’ of ‘aanstootgevend’ kunnen worden geïnterpreteerd, hebben voor ophef gezorgd, aangezien deze verder gaan dan wat de Nederlandse wet toelaat.

Het groepje eerstejaars studenten werd onaangenaam verrast door de onthulling van de gedragscode. Maar, gedreven door de angst voor repercussies in het tijdperk van ‘woke’ en ‘cancelcultuur’, houden zij hun verontwaardiging vooralsnog binnenskamers.

In een reactie verklaart de Universiteit dat de gedragscode bedoeld is om studenten bewust te maken van hoe zij met elkaar moeten omgaan, zonder enige verplichting tot naleving. Een woordvoerder benadrukt dat er geen handhaving plaatsvindt, aangezien het document geen wettelijke status heeft. De voornaamste doelstelling is het bevorderen van respectvol gedrag tussen studenten.

Vrijheid van meningsuiting in Nederland: een gecompliceerde kwestie

De vrijheid van meningsuiting, vastgelegd in artikel 7 van de Nederlandse Grondwet en beschermd door internationale verdragen, zoals artikel 10 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, staat centraal in het debat. Desondanks zijn er beperkingen, met name wanneer het gaat om het beledigen van groepen mensen, aanzetten tot geweld, discriminatie, haat of geweld gebaseerd op ras, godsdienst, levensovertuiging, seksuele geaardheid of handicap, evenals smaad, laster en belediging van individuen.

Marloes van Noorloos, universitair hoofddocent strafrecht aan Tilburg University, waarschuwt in een artikel van Nu.nl uit 2021 dat het niet altijd gemakkelijk is om te bepalen wat wel en niet is toegestaan. Ze benadrukt dat alleen in uitzonderlijke gevallen rechters moeten oordelen over de grenzen van de vrijheid van meningsuiting. “Niet alles wat onwenselijk is, is ook strafbaar. Een groot deel van het maatschappelijk debat moet gevoerd kunnen worden, totdat men echt te ver gaat. Het is zeker niet zo dat de vrijheid van meningsuiting iemand altijd vrijpleit”, licht ze in het artikel op Nu.nl toe.

Frederik Zuiderveen Borgesius, hoogleraar ICT en recht aan de Radboud Universiteit, benadrukt in hetzelfde artikel dat elke uitspraak die discussie uitlokt individueel beoordeeld moet worden. Hij onderstreept dat rechters zeer terughoudend zijn als het gaat om het beperken van meningen, passend binnen een democratische rechtsstaat. Echter, er zijn situaties waarin de vrijheid van meningsuiting ingeperkt kan worden om de democratie te beschermen.

De gedragscode van de Universiteit Leiden: een stap te ver?

De Universiteit Leiden lijkt echter verder te gaan dan wat de Nederlandse wet voorschrijft. De gedragscode van de universiteit verbiedt niet alleen onwettige uitingen, maar ook uitingen die als ‘obsceen’ en ‘aanstootgevend’ worden beschouwd, zonder nadere specificatie. De interpretatie van het begrip ‘obsceen’ is vaak afhankelijk van culturele en sociale normen. Wat sommigen als obsceen beschouwen, kan voor anderen volkomen acceptabel zijn. Obscene uitingen zijn op zichzelf niet verboden. Zolang niemand beledigd wordt zal een rechter deze vrijheid niet snel inperken.

Ook met betrekking tot ‘aanstootgevend’ geldt dat dit niet per definitie verboden is. In het artikel van Nu.nl stelt Zuiderveen Borgesius: ”Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens benadrukt expliciet dat de vrijheid van meningsuiting ook geldt voor uitspraken die bedoeld zijn om te shockeren, beledigen en verstoren.” Dit betekent dat uitspraken aanstootgevend of onbeschoft kunnen zijn, maar dit betekent niet noodzakelijkerwijs dat ze binnen de grenzen van de vrijheid van meningsuiting vallen.

Een klein onderzoek bij de Universiteit van Amsterdam, de Wageningen Universiteit en de Tilburg University toont aan dat daar geen aanvullende beperkingen gelden met betrekking tot de vrijheid van meningsuiting.

Met de gedragscode van de Universiteit Leiden lijkt het eens als een bastion van vrijheid beschouwde instituut in de ogen van sommigen langzaamaan te veranderen in een bolwerk van onderdrukking. Hoewel naleving niet verplicht is, wordt de boodschap van de universiteit gezien als een verregaande beperking van de vrijheid van meningsuiting, die sommigen toeschrijven aan de opkomst van de woke-beweging. Studenten benadrukken dat respectvol, zij het soms aanstootgevend, het verkennen van grenzen een integraal onderdeel is van het academische discours, dat in alle vrijheid moet kunnen plaatsvinden.

Vattenfall ziet af van de bouw van een biomassacentrale in Diemen. Na een uitspraak van de Raad van State dat meer onderzoek nodig is naar de milieubelasting van de houtstookcentrale, is het niet meer opportuun om deze te bouwen, aldus het Zweedse energiebedrijf.

Dat komt omdat het onderzoek naar verwachting net zo lang zal duren als de bouw van een ander type, ‘minder omstreden’ energiecentrale, schrijft NRC. De geplande biomassacentrale, die nodig is om Amsterdam van stroom en warmte te voorzien, lag steeds meer onder vuur. Dat komt enerzijds door de toegenomen kritiek op het gebruik van hout als energiebron, waarvoor bijvoorbeeld ook gezond bos gekapt wordt. Anderzijds is een biomassacentrale een grotere veroorzaker van vervuilende uitstoot dan bijvoorbeeld een gasgestookte centrale.

Op de dag dat Vattenfall het besluit bekendmaakte, presenteerde minister Jetten (Klimaat en Energie) een toekomstschets van het Nederlandse energienet, waarin gascentrales die worden aangedreven op waterstof een grote rol gaan spelen. Omdat zonnepanelen en windmolens niet continu energie opwekken, zijn energiecentrales nodig waar de hoeveelheid op te wekken energie kan worden afgestemd op de vraag.

In de lente en in de zomer heeft Nederland deze centrales ’s middags al helemaal niet meer nodig, aldus Jetten: alleen al de zonnepanelen die zijn geïnstalleerd, leveren dan genoeg elektriciteit op om te voorzien in de totale energievraag. Dit is zo’n groot succes, dat Nederland tegenwoordig zelfs energie kan exporteren, waar het vroeger nog afhankelijk was van import, aldus Jetten.

De ‘waterstofcentrales’ zullen in de toekomst door hun flexibiliteit de plekken zijn waar per opgewekte KWh het meeste gaat worden verdiend, blijkt uit een analyse van TenneT, de beheerder van het Nederlandse energienet. Dat komt omdat deze centrales zorgen voor de benodigde balans op het stroomnet, tussen vraag en aanbod. Hoe groter het verschil tussen deze twee, hoe hoger de prijs. Op de piekmomenten is dat tot meer dan 500 euro per opgewekte MWh, als de zon het werk doet, loopt de energieprijs naar nul.

Energiebedrijven moeten TenneT meer betalen, naarmate er meer onbalans is tussen vraag en aanbod. Dat is de reden dat energiebedrijven het mes willen zetten in de nu voor consumenten zeer gunstige tarieven voor het terugleveren van zonne-energie.

Het kabinet hoopt onder meer in de Rotterdamse haven de waterstofindustrie een plek te geven. Vattenfall zet in thuisland Zweden in op kernenergie.