Sigrid Kaag in functie: elders op haar best

Sigrid Kaag neemt afscheid van het Binnenhof, en daarmee verdwijnt een voorbeeld voor velen: als geen ander bleef ze altijd beleefd tegen kritische burgers, zelfs als die met een brandende fakkel voor haar huis stonden. Als dank hiervoor conformeert Indepen zich eenmalig aan het pr-beleid van de ‘magere mannetjes’ van D66: in dit profiel gaat het niet over Kaags functioneren als minister van Financiën.

Met het vertrek van Sigrid Kaag uit de Nederlandse politiek is de ineenstorting van de Haagse ‘institutionele elite’ compleet. De afgelopen jaren blonk de D66-leider volgens vriend en vijand vooral uit op terreinen waar ze niet politiek verantwoordelijk voor was. Wat weinig mensen weten is dat dit begon aan de vooravond van de coronapandemie.

Dat blijkt uit documenten die de afgelopen anderhalf jaar openbaar zijn gemaakt op het speciale open-overheidsportaal voor de pandemie. Op 30 januari 2020 werd het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) uitgenodigd door de World Health Organization (WHO) voor een webinar rondom het Wuhan-virus. Maar het was niet zorgminister Bruins die deelnam, maar collega Kaag (toen minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking), blijkt uit mailverkeer.

Op die middag veranderde er iets, dat is onder meer te zien in de publieksvoorlichting van het RIVM. Tot die tijd werd op Twitter vooral sussend gereageerd op bezorgde vragen van burgers over COVID-19. Legendarisch zijn de kop-in-het-zand berichten waarin de verwachting werd uitgesproken dat het virus misschien wel helemaal niet ons land zou bereiken. Mocht dat toch gebeuren, dan waren de Nederlandse ziekenhuizen er klaar voor; ook deze geruststelling bleek onhoudbaar.

Na de 30e januari die lakse toon. In hoeverre dat te danken is aan optreden van Kaag, blijft tot aan de parlementaire enquête verstopt onder zwartgelakte passages in Woo-documenten, of mails die niet openbaar zijn gemaakt. De betrokkenheid van Buitenlandse Zaken richtte zich in die begindagen vooral op mogelijke evacuaties van Nederlanders uit Wuhan, later kwam daar onder meer de Europese afstemming van lockdownbeleid bij.

De D66-idealen van EU-samenwerking verdwenen eerst nog op de achtergrond: ondanks vijftig jaar politieke integratie tussen lidstaten was het ieder voor zich, toen het eerste mondkapjestekort zich aandiende. Daarna omzeilden Nederland, Duitsland, Frankrijk en Italië bovendien samen Brussel, door met z’n viertjes te gaan onderhandelen over de aankoop van coronavaccins. Dat gebeurde onder de vlag Inclusive Vaccine Alliance (IVA).

Niemand wist daar voorjaar 2020 nog van, behalve betrokkenen én behalve, gek genoeg, de Bill & Melinda Gates Foundation (BMGF), die na geruchten hierover meteen aan de bel trok bij het kabinet. Uiteindelijk werd de deal die de vier landen sloten, overgenomen door de Europese Commissie. Daarbij werd meteen groot ingekocht voor de derde wereld, via organisaties die aan de BMGF gelieerd zijn.

Of je Gates’ rol nu veracht of juist prijst, in die begindagen had Nederland vast enige baat bij de warme onderlinge contacten. Gates was immers al tien jaar bezig met voorbereidingen op een komende pandemie. Met complotten hoeft dat niets te maken te hebben, overigens: gemiddeld eens in de honderd jaar is er zo’n wereldwijde ziekte-uitbraak, leert de geschiedenis. Dat de bestrijding daarvan niet ophoudt bij de eigen landsgrenzen, is ook geen raketwetenschap.

Welke rol Kaag heeft gespeeld in deze vaccindiplomatie, is nog onderbelicht en dat is jammer. Haar netwerk kan namelijk wel eens van groot belang zijn geweest; zo vervulde ze een bestuursfunctie in het World Economic Forum, samen met Feike Sijbesma, ex-topman van DSM die in maart 2020 coronagezant werd. Sijbesma’s broer was op dat moment leidinggevende bij de Duitse afdeling van AstraZeneca, zo werd het eerste contact tot stand gebracht. Dat de coronagezant vanwege deze familiebanden zich niet met de onderhandelingen heeft bemoeid, benadrukte deze later nog in een speciale brief.

Daarmee is de kous alleen niet af, voor de enquêtecommissie blijft nog genoeg te vragen. Want rondom de vaccinalliantie zijn heel gekke dingen gebeurd. Het meest in het oog springende is het getouwtrek rondom het patent op het coronavaccin van AstraZeneca. De ontwikkelaars van de universiteit van Oxford vroegen geen patent aan, ze wilden het recept gratis delen met de hele wereld. Maar na de onderhandelingen met de IVA was het Oxford-vaccin niet langer patentvrij.

Nederland speelde hierin mogelijk een sleutelrol, helaas is deze geschiedenis nog verborgen onder dikke lagen zwarte lak in Woo-documenten. Wat wel duidelijk is: de overheid liet zich hierbij adviseren door een advocatenkantoor dat ook voor Pfizer en Janssen werkte (en zelfs voor AstraZeneca, trouwens). Dit moest van Financiën, VWS wilde het niet.

De lobbyclub van ‘big pharma’ in Nederland staat onder leiding van Gerard Schouw, oud-Kamerlid voor D66. Voor deze Vereniging Innovatieve Geneesmiddelen (VIG) was tijdens de pandemie het ministerie van Kaag belangrijk: via ontwikkelingshulpgeld werden voor miljoenen vaccins aangeschaft door Nederland. Kaags opvolger Liesje Schreinemacher moest zich inzetten om de vaccinatiebereidheid in Afrika te verhogen, aldus Schouw.

Kaag zelf zette zich voor de pandemie al op andere vlakken in: tijdens handelsmissies prees ze blockchaintechnologie aan, te gebruiken voor digitale EU-paspoorten en apps voor vaccinatiebewijzen. “The fourth industrial revolution is underway”, zegt ze in een voorwoord van een rapport aan de Verenigde Naties, over de juridische aspecten van deze technologie. Dat de Tweede Kamer in meerderheid tegen digitale paspoorten uit Brussel stemde, werd door het kabinet weggelachen.

Meer aandacht verdient ook de rol die het ministerie van Buitenlandse Zaken speelde bij de bestrijding van zogenaamde desinformatie via het beïnvloeden van social media. Daarbij zijn door overheden overal ter wereld de grenzen overschreden van vrije meningsuiting. Het ministerie van Binnenlandse Zaken houdt zich hiermee bezig, maar tijdens de pandemie eiste ineens Buitenlandse Zaken hierin een hoofdrol op. Wie zijn die mensen?

Grote kans dus dat we Kaag nog wel een keer terugzien in Den Haag, voor een openbaar verhoor onder ede van de Tweede Kamer. En dan zonder haar ‘magere mannetjes’.