Vertrouwen in overheid bereikt dieptepunt

Sinds haar vertrek als minister van Defensie medio 2024 heeft Kajsa Ollongren een kralenketting aan nieuwe functies bij elkaar geregen die allen in lijn liggen met haar bekende thema’s: Oekraïne en oorlog. De meest in het oog springende functie is directeur bij de Yalta European Strategy (YES) onder de Oekraïense – van corruptie verdachte oligarch – Victor Pinchuk. Ollongren schuwt de controverse niet als het past in haar carrièreperspectief. Een overzicht.

De nieuwe functies op een rij na eerder mislukte pogingen bij de EU en NAVO

Begin dit jaar ontstond er woede binnen ons parlement over de aankondiging dat Ollongren uit zou zijn op de baan van CEO bij de EU-inkooporganisatie voor wapens en munitie, de European Defence Agency (EDA).

Met name de BBB was ‘woest’ over dit voornemen van Ollongren. Naar verluidt trok zij zich zelf terug als kandidaat, waarbij de motieven onduidelijk bleven.

In de eerste helft van 2024 lonkte ze ook naar functies bij de NAVO via opmerkingen zoals “de NAVO-norm moet sowieso naar 3 procent“, of zelfs naar 4 procent. Ook is van haar bekend dat ze een groot fan van Mark Rutte is en diens benoeming tot secretaris-generaal bij de NAVO actief steunde.

Maar goed, de EU en de NAVO brachten haar geen nieuwe topfunctie.

Volgens haar LinkedIn-profiel vervult ze momenteel een 11-tal functies die vooral aan oorlog en/of Oekraïne gerelateerd zijn:

1. Directeur bij Yalta European Strategy (YES) – Oekraïne
2. Lid van de Transatlantic Task Force (Harvard Kennedy School – Belfer Centre)
3. Lid van de Ukraine Security Compact working group (Rasmussen Global)
4. Lid van de GLOBSEC Future Security & Defence Council (FSDC)
5. Associate Fellow bij Chatham House, Europe Programme
6. Lid van de adviesraad van de Munich Security Council (MSC). Overigens staat haar naam niet op de lijst van leden van die adviesraad.
7. Lid van de Raad van Advies van Keen Venture Partners
8. Lid van de denktank Democratic Strategy Initiative (DSI)
9. Lid van de Raad van Advies van de Brussels Institute for Geopolitics (BIG)
10. Ambassadeur van de ngo Protect Ukraine. Opvallend bij deze ngo is dat een andere ‘ambassadeur’ – wapenleverancier Alexander Ribbink – eigenaar is van bovengenoemd bedrijf ‘Keen’ waar Ollongren weer ‘directie adviseur’ blijkt te zijn.
11. Ambassadeur bij de Nederlandse ngo Netherlands For Ukraine Foundation (NL4UA)

Directeur bij Yalta European Strategy (YES) – Oekraïne

De directie van dit instituut kent acht leden – waarvan Ollongren er één is – onder voorzitterschap van oprichter Victor Pinchuk, waarover later meer.

Verder is de voorzitter van de grootste veiligheidsconferentie ter wereld MSC  – Wolfgang Ischinger – directielid van YES, alsook voormalig premier van Finland – Sanne Marin – die haar land de NAVO in loodste. Ook kom je de voormalige premiers van Estland en Polen tegen in deze directie.

YES werd in juli 2004 in Jalta door Victor Pinchuk opgericht met als doel Oekraïne zo spoedig mogelijk tot de  EU toe te laten treden. Na de annexatie van de Krim door de Russische Federatie in 2014 verhuisden de jaarlijkse YES-bijeenkomsten van Jalta naar de Oekraïense hoofdstad Kiev.

De jaarlijkse YES-bijeenkomsten zijn een open platform geworden voor de spoedige integratie van Oekraïne binnen de EU. De bijeenkomsten brengen jaarlijks meer dan 350 politici, diplomaten, staatslieden, journalisten, analisten en leiders uit het bedrijfsleven uit meer dan 50 landen samen.

Wie is Victor Pinchuk, de oprichter van YES?

Dit artikel geeft een goed eerste beeld van de oprichter van YES, Victor Pinchuk. Pinchuk, geboren in 1960 in een familie van Joodse Chabad in Kiev, studeerde aan het Metallurgisch Instituut van Dnjepropetrovsk, waar hij in 1987 promoveerde. Zijn eerste bedrijf – Interpipe Group – heeft Pinchuk weliswaar miljonair gemaakt, maar zijn vermogen explodeerde nadat hij in 1997 de dochter van de toenmalige president Leonid Kuchma huwde. Die hielp zijn nieuwe schoonzoon aan allerlei relaties en deals.

In 1998 trad Pinchuk toe als parlementslid van Oekraïne waar hij, samen met andere grote oligarchen van het land zoals Yulia Tymoshenko (latere premier), Ihor Kolomoisky en Henadiy Boholyubov, – tot 2006 zitting zou hebben. Genoemde drie oligarchen en tevens parlementsleden zouden later nog met elkaar in ingewikkelde juridische procedures verzeild raken over machtsmisbruik en corruptie.

Aanklachten wegens criminele activiteiten, fraude en corruptie

Het door het Amerikaanse Congres in 1968 opgerichte Wilson Center, noemt in dit artikel de vier meest invloedrijke (en corrupte) oligarchen van Oekraïne: Akhmetov, Kolomoisky, Pinchuk en Firtash. Zij vormden het kleine korps van de meest invloedrijke oligarchen/politici in Oekraïne tot aan de vooravond van de Russische agressie in 2014.

Op zoek naar specifieke aanklachten tegen de nieuwe baas van Ollongren, Victor Pinchuk, komen we de volgende zaken tegen:

• Het onthoofde lichaam van journalist Georgi Gongadze werd in het jaar 2000 gevonden. Gongadze deed onderzoek naar corruptie en criminele activiteiten van de toenmalige president van Oekraïne en schoonvader van Pinchuk – Kuchma – volgens dit artikel in de grootste krant van Oekraïne. In dit artikel van de Kyiv Post, wordt aangegeven dat Victor Pinchuk mee heeft gewerkt aan een onderzoek om zijn schoonvader – president Kuchma – vrij te pleiten van de moord op de journalist.
• Op 18 maart 2015 opende het Nationaal Bureau voor Corruptiebestrijding van Oekraïne een strafrechtelijk onderzoek tegen Pinchuk. Volgens het bureau zou Viktor Pinchuk tussen 2003 en 2006 naar verluidt 110 miljoen dollar aan steekpenningen hebben ontvangen in verschillende zaken.
• In december 2015 spande Pinchuk zelf een civiele rechtszaak van 2 miljard dollar aan tegen mede-oligarchen Ihor Kolomojskyi en Henadi Bogolyubov bij het Hooggerechtshof in Londen, vanwege de aankoop van een Oekraïens mijnbouwbedrijf in 2004. De aantijgingen omvatten moord en omkoping volgens dit artikel.

Pinchuk geldt als de Oekraïense oligarch met de meeste en de beste banden met het Westen.

Gewetenloosheid kent geen grenzen

Ollongren weet zich omringd door lieden die internationaal hoge posities vervullen binnen defensie, de defensie-industrie en de Europese en Oekraïense politiek. Haar belangrijkste functie daarbij is directeur van Yalta European Strategy (YES), gevestigd in Oekraïne onder leiding van de Oekraïense oligarch Victor Pinchuk.

Pinchuk is steenrijk geworden nadat hij de dochter van de voormalige president van Oekraïne – Leonid Kuchma – trouwde in 1997. Zijn schoonvader bracht hem in contact met de mooiste zakendeals denkbaar in Oekraïne.

Kuchma staat bekend om zijn extreme vormen van corruptie, censuur over de Oekraïense media, het aan de macht brengen van de vier bekendste oligarchen van het land, waaronder zijn schoonzoon Pinchuk, en de moord op een journalist die hem dreigde te ontmaskeren.

Kajsa Ollongren heeft een nieuwe uitdaging in het buitenland gevonden bij lieden van twijfelachtig allooi. Dat is tegenwoordig heel gebruikelijk voor (oud-)politici van Nederlandse bodem.

Gewetenloosheid kent immers geen grenzen.

De ervaringen met Ursula von der Leyen in haar eerste termijn waren voor velen uitzonderlijk slecht. Dat blijkt uit de honderden topambtenaren die al eind 2023 ontslag namen vanwege haar (wan-)beleid en uit het onderzoek van de Bertelsmann Stichting onder 13.000 Europeanen. Toch werd deze gehate vrouw herkozen als voorzitter van de Europese Commissie. Hoe kan dat? Om dit te snappen, moet je weten hoe de “hazen lopen” in Brussel en dat het woord “democratie” een lachertje is in de EU-hiërarchie. Wat de EU doet en nalaat, wordt vooral in Duitsland en Frankrijk én achter gesloten deuren bepaald.

Hoe de verkiezing van een nieuwe EU-voorzitter in zijn werk gaat

De Europese Raad – waarin alle premiers van de EU-lidstaten zitting hebben – kiezen de nieuwe EU-leiders uit hun midden. Ingeval van de voorzitter van de Europese Commissie gaat het om de voordracht van een kandidaat die afkomstig moet zijn uit de grootste partij van de dat jaar gehouden Europees Parlementsverkiezingen. Die kandidaat moet daarna formeel door het Europees Parlement worden goedgekeurd.

Omdat die Europese Raad doorgaans maar met één kandidaat komt als het om de voorzitter van de Europese Commissie gaat, is er een aanvullende procedure bedacht waarmee het Europees Parlement keuze zou moeten krijgen uit meerdere kandidaten, zogeheten “spitzenkandidaten”.

De spitzenkandidatenprocedure: een democratische fantasiewereld

Sinds 2014 hanteert het Europees Parlement – in theorie! – de zogenoemde spitzenkandidatenprocedure. Dit houdt in dat politieke fracties in het Europees Parlement –  voorafgaand aan de Europees Parlementsverkiezingen iedere vijf jaar – een lijsttrekker aanwijzen, die automatisch geldt als kandidaat-voorzitter van de Europese Commissie.

Ook deze procedure blijkt in de praktijk van de Europese macht niet te werken. Er is namelijk nog nooit een voorzitter van de Europese Commissie gekozen uit de voorgedragen “spitzenkandidaten”.

In 2019 werd de spitzenkandidatenprocedure voor Ursula von der Leyen opzij gezet

In 2019 waren er drie spitzenkandidaten; Manfred Weber voor de Europese Volkspartij (EVP), Frans Timmermans voor de sociaaldemocraten (S&D), en Margrethe Vestager voor de liberalen (Renew Europe). Hoewel de EVP sinds 1999 steeds als grootste uit de EU-verkiezingen komt en dus de voorzitter van de EU mag leveren, was er weinig enthousiasme voor kandidaat Weber.

Geen enkele spitzenkandidaat kon in 2019 op voldoende steun rekenen van de Europese Raad. Dit leidde tot een reeks intensieve, gesloten onderhandelingen tussen de Europese regeringsleiders: de zogeheten “topbenoemingsonderhandelingen”. Daarvan worden geen notulen openbaar gemaakt. Volgens diverse diplomatieke bronnen stelde Angela Merkel de naam van Ursula von der Leyen voor aan de Franse president Emmanuel Macron. Von der Leyen werd gezien als loyale Merkel-bondgenoot, ervaren in defensie en genderbeleid en daarom goed voor de EU “nieuwe stijl”.

Binnen enkele dagen kreeg Von der Leyen, via goedkeuring door Macron, de formele steun van de Europese Raad, met 26 van de 28 stemmen.

Nieuwe spitzenkandidaten bij de verkiezingen van 2024 ook genegeerd

Hoewel de spitzenkandidatenprocedure op papier een democratische vernieuwing was, is het juridisch niet bindend. Het Verdrag betreffende de Europese Unie (artikel 17, lid 7) stelt dat de Europese Raad een kandidaat voordraagt voor het voorzitterschap van de Europese Commissie. Die formulering geeft de Europese Raad uiteindelijk de beslissende stem in wie de voorzitter van de EU wordt, niet het parlement. Die mag alleen formeel “goedkeuren”, net als bij alle wetten die de Europese Commissie ontwikkelt.

Toch werd het in 2024 opnieuw geprobeerd met maar liefst vier spitzenkandidaten als mogelijke opvolgers voor Ursula von der Leyen. Alles om de schijn van democratie in de EU hoog te houden:

• Nicolas Schmit (S&D – Sociaaldemocraten)
• Marie-Agnes Strack-Zimmermann (Renew Europe – Liberalen)
• Terry Reintke (de Groenen/EVA)
• Walter Baier (The Left – Europees Links)

Geen enkele van deze vier maakte enige kans voor de Europese Raad, zou later blijken.

President Macron wilde per se Mario Draghi als opvolger van Von der Leyen

Behalve bovengenoemde vier kandidaten uit de EU-parlementsfracties, maakte president Macron zich in 2024 sterk voor “zijn kandidaat”; Mario Draghi. Macron had immers ook Von der Leyen als buitenparlementaire kandidaat, op voordracht van Merkel, in 2019 binnengehaald. De belangrijkste reden voor Macron om Draghi als kandidaat-voorzitter van de Europese Commissie te willen was dat beide heren een vergelijkbare opvatting hebben over het aangaan van biljoenen aan nieuwe Europese schulden, aldus dit Politico-artikel.

Macron meende dat hij – samen met Draghi als nieuwe voorzitter van de EU – duizenden miljarden euro’s aan nieuwe leningen aan kon trekken om de kwakkelende multinationals van de lidstaten nieuw leven in te blazen. Als Draghi voorzitter van de Europese Commissie was geworden, hadden zijn plannen om 800 miljard euro per jaar te gaan lenen voor het Europese bedrijfsleven vermoedelijk doorgang gevonden.

Von der Leyens ambitie won het van alle vijf potentiële concurrenten

Al in begin 2024 maakte Ursula von der Leyen tijdens een partijcongres van “haar CDU” bekend dat ze dolgraag voor een tweede termijn als voorzitter van de Europese Commissie zou gaan.

Haar vele critici vinden echter dat zij wel heel ver voor de troepen uit loopt en ook te veel op eigen houtje opereert. Onder Von der Leyens leiding zette de Europese Commissie de afgelopen jaren veel te grote stappen richting Europese klimaatneutraliteit in 2050, volgens dit NOS-artikel. Ook schond ze de interne EU-regels bij de miljardenaankoop van Pfizervaccins, schond ze de publicatieplicht van de EU, nam ze de Europese Ombudsman niet serieus en werden er juridische procedures tegen haar aangespannen wegens wanbeleid.

Tot slot keurde de Europese Rekenkamer geen enkel financieel jaarverslag goed tijdens de heerschappij van Von der Leyen.

Hoe schoof ze haar vijf concurrenten aan de kant?

De geheime benoeming van Ursula von der Leyen

Ondanks haar aanzienlijke impopulariteit werd Von der Leyen opnieuw voorgedragen als voorzitter door de Europese Raad van regeringsleiders op 27 juni 2024. De discussie die aan dit voorstel vooraf ging, vond plaats tijdens een geheime informele meeting van de Europese Raad op 17 juni 2024. Er worden geen notulen bekend gemaakt van zulke “informele meetings”, maar feitelijk worden daar de besluiten – achter gesloten deuren – genomen die dan enkele dagen later in een formele zitting van de Europese Raad worden “besloten” en genotuleerd.

Het enige dat we kunnen achterhalen van die informele  meeting van 17 juni – waarin de keuze al op Von der Leyen was gevallen – is dit summiere verhaal van de voorzitter van de Europese Raad.

De daaropvolgende goedkeuring vanuit het Europees Parlement op 18 juli 2024 tart elke verbeelding:

“Vandaag heeft het Europees Parlement Ursula von der Leyen herkozen als voorzitter van de Europese Commissie via een geheime stemming.”

Een geheime stemming? Het Europees Parlement is er toch voor de Europese burgers?

De EU heeft weinig met openheid en democratie en Von der Leyen opteert voor alleenheerschappij over Europa.

De EU gaat helemaal de verkeerde – totalitaire – kant op.

In een tijd waarin Europa voor grote geopolitieke, economische en maatschappelijke uitdagingen staat, is het cruciaal om stil te staan bij de koers van de Europese Unie. In dit interview spreken we met voormalig Europarlementariër Rob Roos, bekend om zijn kritische houding ten opzichte van de Brusselse besluitvorming en de toenemende centralisatie van macht.

We gaan met hem in op het democratische gehalte van het Europees Parlement, de controverses rond Commissievoorzitter Ursula von der Leyen, en de rol van invloedrijke instellingen zoals de Europese Ombudsman en de Europese Rekenkamer. Ook bespreken we de impact van Europese wetgeving op onze burgerlijke vrijheden, economie en concurrentiepositie – van de Green Deal en ESG-doelstellingen tot digitale identiteit, immigratie en militaire uitgaven.

Een indringend gesprek over transparantie, macht en de toekomst van Europa.