Een vurig pleidooi

Misschien een idee voor een peiling door Maurice de Hond: wat zou er met de verkiezingsuitslag gebeuren als er naast de optie van een blanco stem ook een tégenstem mogelijk was? Het is een denkexercitie, maar de kans dat D66, CDA en met name de VVD vrijwel geen zetel zouden overhouden, lijkt me groot. Dat formeert daarna vast een stuk sneller en zo hebben we ook geen last meer van de ‘zelfgenoegzamen’ die de afbraak van alles wat van waarde was in Nederland onder vier sloopkabinetten Rutte wel prima vonden.

Twee hyperactuele, zojuist verschenen en sterk politiek pamflettistische boeken oordelen ongenadig hard over de erfenis van Rutte en de rol daarin van de Nederlandse elite ofwel ‘de kletsende klasse’. De titels laten aan onduidelijkheid niets te wensen over: “Landverraad; hoe de neoliberalen de democratie, wetenschap, journalistiek en rechtspraak ondermijnden” van arts-epidemioloog en oud-hoofdredacteur van het Geneesmiddelbulletin Dick Bijl en onderzoeksjournalist Willem Koert. Het tweede boek is van hoogleraar financiële geografie Ewald Engelen: “Boze burgers en boeren; Autopsie van een tijdperk.”

Beide epistels resoneren met mijn boeken “Uitgebeend” (2014), “De Ontsporing” (2015) en met mijn tussen najaar 2021 en voorjaar 2022 geschreven maar nog te publiceren “Uitgehold, van haver tot gort” (medio 2024). Uitgehold was een werktitel, maar blijkt de lading prima te dekken. We leven in een uitgehold land met een gezagscrisis, in een uitgehold westers tijdperk en in een tijd waarin alles van waarde (te) weerloos is geworden. Er is al veel kapotgegaan in onze omgekeerde wereld waarin goede, eerlijke en hardwerkende mensen het onderspit delven en het malafide grootkapitaal van de mondiaal en boven nationale wetten opererende multinationals (met in hun kielzog superrijken, autocraten en oligarchen) zichzelf mateloos verrijken.

De boer, burger, visser, bakker, brouwer en al die andere midden- en kleinbedrijf ondernemers worden tot op het bot uitgemolken, terwijl de kassa’s van Big Tech, Big Pharma, Big Banks en het militair-industrieel complex rinkelen als nooit tevoren. Engelen haalt in zijn boek terecht aan dat het fenomeen voedselbank in 2002 nog niet bestond, in 2008 zo’n 6000 klanten telde en vandaag de dag al wordt bezocht door 120.000 hongerige Nederlanders. Ruim een miljoen (!) Nederlanders zijn tot onder de armoedegrens gezakt. We leven in een land met een hallucinerend schandaal als de toeslagenaffaire waar nog steeds honderden kinderen niet bij hun ouders zijn teruggekeerd en er zelfs ‘482 (!) van de uit huis geplaatste kinderen zijn overleden (…)’. Op deze duistere en niet opgeloste toeslagenaffaire struikelde Rutte III terwijl hij en precies dezelfde coalitiepartijen na de coronaverkiezingen doodleuk Rutte IV formeerden, resulterend in een crisis op crisis stapelend vechtkabinet dat ook de eindstreep niet haalde.

Ewald Engelen is van de Amsterdamse Pijp naar het prachtig gelegen Heveadorp op mijn Gelderse Veluwezoom verhuisd waardoor hij inmiddels ook met de ogen van het platteland in plaats met die van ‘de kletsende klasse’ kijkt. Zijn pleidooi om technocratie en Haagse paranoïde in te ruilen voor een politiek van hoop en verbeelding kan ik alleen maar onderschrijven. Bijl en Koert hebben minder hoop en winden daar in “Landverraad (…)” geen doekjes om. De analyse die zij maken over de stand van onze instituties, van gecorrumpeerde politiek tot door de industrie ingekapselde wetenschap en universiteiten, verworden rechtsspraak en falende mainstream journalistiek is even lucide als vreeswekkend. De uitholling, verloedering en teloorgang van ons land wordt door hen met onverholen woede verwoord. Het is een J’accuse á la Émile Zola, een toornig schotschrift waarvan het mij niet zou verbazen als iemand het eerdaags op de deur van Ruttes torentje spijkert. Al is onze demissionaire minister-president naar verluidt inmiddels vaker te vinden op Avenue Leopold 3 in Brussel, het NAVO-kantoor.

In het voorwoord citeert oud-topambtenaar Hans Siepel nog eens die vervreemdende op 4 mei 2020 door Koning Willem Alexander op een vrijwel lege Dam tijdens dodenherdenking uitgesproken zinnen. In coronatijd dus. “Nu, 75 jaar na onze bevrijding is het minste wat we kunnen doen niet wegkijken. Niet goedpraten. Niet uitwissen. Niet apart zetten. Niet normaal maken wat niet normaal is (…). Medemensen voelden zich in de steek gelaten. Onvoldoende gehoord.” Heftige zinnen die maar bleven hangen bij die paar kritische wetenschappers en journalisten waaronder Bijl, Koert en ondergetekende die wel op durfden te staan tegen het algemene corona narratief om vervolgens met laster, uitsluiting en censuur te worden geconfronteerd.

Voor ons de grondrechten ontnemende, niet werkende maar wel miljarden kostende coronamaatregelen als mondkapjes, 1,5 meter afstand, lockdown en avondklok bestond geen enkel valide wetenschappelijk bewijs van een positieve werking. De maatschappelijke, economische, psychische en gezondheidsschade van deze maatregelen is immens, onmetelijk zelfs. Er is nog steeds oversterfte waar onvoldoende onderzoek naar is. En er komt mogelijk geen parlementaire enquête. Wij, al vele jaren ter zake kundig in vaccins, zoönoses en pandemieën, en deel uitmakend van de pakweg 20 procent kritische ongevaccineerden die terecht de bijwerkingen van experimentele gen-middelen zoals de nog kersverse onbetrouwbare mRNA injecties vreesden, werden als uitschot behandeld. Onthullende onderzoeksresultaten van gerenommeerde topwetenschappers zoals John Ioannidis en Peter Gøtzsche werden straal genegeerd of zelfs ‘gecanceld’, en het stellen van kritische vragen leidde al snel tot verwijderde posts en accounts.

Mijn “Uitgehold, van haver tot gort” heeft als motto een waarschuwende zin van Nobelprijswinnaar Mario Vargas Llosa (Peru, 1936). “Hoedt u voor het moment waarop de zaken absurd worden, vanaf daar wordt alles alleen maar grotesker.” De reden dat de Zuid-Amerikaan de Nobelprijs voor de Literatuur in 2010 kreeg was, aldus Wikipedia: “De manier waarop hij machtsstructuren in kaart brengt en zijn scherpzinnige beelden van het verzet, de opstandigheid en de nederlaag van het individu.” Was het dit waar onze Koning ons op 4 mei 2020 voor waarschuwde?

Bijna de hele Kamer, vooral PvdA/GroenLinks maar ook PVV en Omtzigt ging mee met het abjecte coronabeleid. Laat het woensdag gehaktdag zijn, mijn stem gaat naar Mona Keizer, een van de weinigen die wél opstond.

Jonge klimaatactivisten die meer kerncentrales willen, en daarom Greenpeace de oorlog verklaren: het was wereldnieuws, van de nieuwe ngo RePlanet. Hun boegbeeld is de 18-jarige Ia Aanstoot uit Zweden, ze deed nog mee met klimaatstakingen van Greta Thunberg. Maar de Drentse professor die RePlanet heeft opgericht is al lang geen 18 meer, maar even oud als het logo van de Verenigde Naties: uit eind 1946.

Oprichter Rudy Rabbinge raakte later als Nederlands diplomaat bij de VN bevriend met de hoogste baas Kofi Annan. De landbouwkundig professor wist vanuit zijn vakgebied veel over kunstmest en het innoveren van teeltmethoden, door het delen van die kennis kon de productie van landbouw wereldwijd enorm groeien.

Rabbinge behoorde tot de Nederlandse wetenschappelijke top. Ook was hij oud-bestuurder van Wageningen Universiteit. En nu is hij, lang na pensionering, degene die najaar 2022 in Gentbrugge in Vlaanderen een handtekening zette onder de eerste akten van ‘vereniging zonder winstoogmerk’ RePlanet. Zo’n vereniging zonder winstoogmerk (vzw) is te vergelijken met een ANBI in Nederland. RePlanet zegt een koepel te zijn van ‘grassroots’ organisaties, bewegingen die vanuit de maatschappij zijn opgebloeid.

Lid commissie-Remkes

Maar Rabbinge is eerder een vertegenwoordiger van de bestuurlijke kant; hij was topdiplomaat in de vele klimaatonderhandelingen bij de Verenigde Naties. Namens Nederland was hij speciaal voedselgezant bijvoorbeeld. In deze rol kon hij zijn kennis over het verhogen van de productie per hectare in de akkerbouw bijvoorbeeld delen via ontwikkelingssamenwerking. Naast dit soort opdrachten deed hij ook veel bestuurlijk werk in Nederland.

Hij zat vlak voor oprichting van RePlanet vzw nog in de commissie-Remkes die het kabinet moest adviseren in de stikstofcrisis. En van 1999 tot 2007 was hij Eerste Kamerlid voor de PvdA.

Hij was niet alleen lid van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) en bestuurder van de Wageningen Universiteit, maar ook topgezant namens Nederland bij de Verenigde Naties.

Vooruitgangsdenken

Rabbinge is een van de aanvoerders van een denkrichting in de klimaatwetenschappen die ‘ecomodernisme’ wordt genoemd. Waar de huidige plannen van de VN klimaatakkoorden en de EU-ingrepen in het consumptiegedrag veelal zijn gericht op (via belastingen en subsidies) verminderen van consumptie, is het ecomodernisme op zoek naar alternatieven uit innovatie en natuurwetenschappelijke kennis.

De vraag of atoomstroom een klimaatvriendelijke brandstof is, verdeelt de milieubeweging al langer tot op het bot. Omdat kernafval niet te recyclen is en het nog tot in lengte van dagen gevaarlijk radioactief blijft, is het niet duurzaam, aldus de anti-fossiele stroming. Greenpeace maakt hiervan onderdeel uit.

Maar kernenergie is dan weer wel helemaal CO2-vrij op te wekken, en dat dan ook nog eens jarenlang en op een stabiel aanvoertempo. Dit argument is wat technisch, maar wint steeds meer terrein, nu de EU-plannen van ‘Fit for 55’ en de Green Deal van commissaris Timmermans in de praktijk gebracht worden. Het energienet raakt op steeds meer plekken in Nederland vol.

Wispelturige bronnen

Wind en zon zijn te wispelturig voor wat nodig is voor uitbreiding van het net: een stabiele netspanning (220 V uit het stopcontact). Dit gebeurt al terwijl nog maar net de transitie naar stroom op gang komt. Dat frustreert in een tijd waarin steeds meer mensen een e-auto hebben of koken op inductie- en andere elektrische fornuizen.

Als alle zonnepanelen in de zomer staan te loeien, is er teveel stroomaanbod. Dit is een van de redenen dat nu het mes gaat in de regels voor het terugleveren van energie aan het net door consumenten.

Parijs onhaalbaar

Tegen deze achtergrond is RePlanet positief ontvangen. Maar de juridische ingreep in de procedure van Greenpeace tegen de Europese Commissie is tegelijkertijd een greep aan de noodrem. Immers: mocht Greenpeace gelijk krijgen van de hoogste EU-rechters, dan verliest kernenergie definitief zijn label ‘groene stroom’, en dat betekent dat de reductiedoelen van het VN-klimaatakkoord van Parijs in Europa in 2050 feitelijk niet meer haalbaar worden.

Als dat tot de mensheid zou doordringen, zou het draagvlak voor de 1000 miljard euro kostende ingrepen in de deals van eurocommissaris Timmermans op veel meer plekken in de Europese maatschappij wegvallen, dan nu gebeurt onder invloed van prijsverhogingen en belastingen en verboden op het nuttigen van veel vlees of zuivel.

Ironisch genoeg is de angst voor verlies aan draagvlak, ook een van de katalysatoren bij Greenpeace om á la Johan Vollenbroek in Nederland op het hoogste Europese niveau de juridische strijd aan te gaan tegen het ‘groen’ labelen van kernenergie. Een centraal leerstuk in deze milieubeweging is dat kernenergie ook slecht is als oplossing, omdat er zeer makkelijk heel veel extra stroom mee kan worden opgewekt. En als die er overvloedig is, dan merken gewone consumenten niets van de schaarste die er is aan natuurlijke hulpbronnen in de wereld. Dan wil niemand meer meedoen, is de vrees.

D66 meteen om

RePlanet heeft intussen een groeiende aanhang. D66 haakte meteen vorige week al aan, en laat zijn twijfels over kernenergie varen, kondigde nota bene de demissionair minister van Klimaat Rob Jetten aan, toen hij als nieuwe voorman het verkiezingsprogramma presenteerde.

De PvdA is altijd écht tegen kernenergie geweest, D66 hield de deur al een tijdlang op een kiertje. Voor Frans Timmermans kan dit in de verkiezingscampagne een heikel punt worden. Hij was immers de Eurocommissaris die van plan was om het opstoken van hout in energiecentrales wél als groene stroom te labelen, en kernenergie niet. Dat is door ingrijpen van Europese regeringsleiders later aangepast. Door deze Brusselse draai ontstond, dankzij dit voorstel van Timmermans, een juridisch haakje voor Greenpeace om kernenergie aan te vechten.

Nobelprijswinnaar

Rudy Rabbinge opent niet voor het eerst de aanval op het linkse milieubeleid. Eerder was hij, samen met andere topwetenschappers onder wie Nobelprijs winnend natuurkundige Ben Feringa, al fel tegen de bijstook van biomassa. De politiek sloeg die noodkreet destijds in de wind. Maar inmiddels raakt het bos op, net als vele miljarden euro’s subsidie. Die geldstroom vloeide naar energiebedrijven, en werd betaald als opslag op de torenhoge gasrekeningen van de afgelopen jaren.

RePlanet is hiermee een midscheepse aanval op het beleid en de resultaten van de premierskandidaat van GroenLinks en PvdA. Wat vindt Timmermans van RePlanet? Nota bene opgericht door een voormalig partijprominent uit eigen kring?

Bij de PvdA hebben ze ervaring met bèta-wetenschappers in de politiek. Zo hadden ze 22 jaar geleden een stelletje ‘Rode Ingenieurs’ rondlopen, zoals leden met een technische studieachtergrond zichzelf hadden gedoopt. Ze zouden het programma wel eens op z’n kop zetten. Voorop gingen Diederik Samsom, de architect van Timmermans’ klimaatbeleid (en z’n assistent in Brussel), en Jeroen Dijsselbloem, die een decennium later voorzitter van de Eurogroep werd.

Gelukkig voor Frans Timmermans is de kans klein dat Rudy Rabbinge nog grote politieke ambities heeft bij de PvdA.

Voor de tweede keer binnen anderhalf jaar valt een kabinet onder leiding van premier Rutte in slow motion, en opnieuw springt de timing in het oog: dit moment werd maanden geleden al aangekondigd door verschillende politiek commentatoren.

Op 14 april nog zei Wouter de Winther van De Telegraaf in zijn podcast ‘Afhameren’ dat het ‘wachten is tot dit opnieuw uit de hand loopt’. Toen al was hem duidelijk dat de apotheose vlak voor het zomerreces zou komen. Maar sindsdien boekte het kabinet een paar successen, de omstreden pensioenwet en de pandemiewet werden nog snel, voor de komst van BBB naar de Eerste Kamer, goedgekeurd door dit huis. De senatoren in de coalitie en bij PvdA en GroenLinks lieten zich niets gelegen liggen aan de golven kritiek uit het land.

Hier, en op andere dossiers, leek zich een samenwerking af te kondigen van de coalitie met de twee linkse partijen, die gezamenlijk opereren in de Eerste Kamer. Vanuit het oogpunt van de oppositiepartijen leek dat slim. Wie een meerderheid mogelijk maakt, kan het meest binnenslepen bij onderhandelingen.

Maar hoe valt dit bij de eigen achterban en bij potentiële kiezers, als die komend najaar in het stemhokje staan? De linkse partijen hebben geluk dat de SP intern rommelt, en het bovendien moet stellen zonder stemmenkanon Renske Leijten.

De VVD heeft in geen van die linkse partijen behoefte aan de formatietafel, valt af te leiden uit het onderwerp waarop Rutte heeft gebroken; gezinshereniging van toegelaten vluchtelingen. Dit is niet alleen pas het slotstuk van de migratie, het is ook maar een beperkt probleem. Het vastlopen van het asielsysteem is in de eerste plaats gevolg van het grote aantal migranten in de procedure dat op basis van de internationale verdragen geen recht heeft op een verblijfsstatus. In Nederland kunnen hierover naar hartenlust rechtszaken worden aanspannen, maar tot daarin een definitieve uitspraak is, behoudt een asielzoeker recht op een opvangplek.

Dat Rutte heeft gebroken op het thema gezinshereniging, lijkt een opmaat naar een formatie waarin de VVD geen behoefte heeft aan een ‘linkse wolk’.

Na de toeslagenaffaire duurde het weken voor het kabinet ontbonden werd, eerst was nog gekeken of de schuld bij een aantal bewindslieden gelegd kon worden. Maar met de verkiezingen in aantocht bood het voltallige kabinet toch zijn ontslag aan. De verkiezingscampagne stond toen al op het punt van starten, veel maakte het derhalve niet uit.

Ook toen had het kabinet een exit-strategie klaar: campagnevoeren was beperkt tot media-optredens en advertenties, door de lockdowns. Angst voor verandering in de politiek leefde breed in de samenleving, vanwege de pandemie. Die angst wakkerde het kabinet aan door een avondklok in te stellen, daags na de val van het kabinet.

De Kamer vond het prima. Die is nu herkiesbaar.