Stemadvies voor aanstaande woensdag gehaktdag

De kruitdampen zijn nog niet opgetrokken, integendeel zelfs. Wel zijn we een maand verder dan het moment waarop de tijd stil stond en de godsgruwelijke slachtpartij in Israël ons keihard in het gezicht sloeg. 7 Oktober klinkt nu al als ‘nine eleven’, zo’n dag waarop je meteen weet dat die de geschiedenisboeken haalt en op ons netvlies zal blijven staan. Na corona, Oekraïne en ‘het klimaat’ was het duidelijk dat de geesten zich alweer zouden splijten, dat er weer vriendschappen op het spel staan, dat er weer nieuwe polariserende vaandels zijn gehesen, een haast middeleeuws aandoend vlagvertoon. Alleen trompetgeschal en tromgeroffel ontbreken nog.

Op dag één al in dat akelige weekeinde begin oktober overkwam mij woordenwisseling en onbegrip. Hoe kon ik zo ijskoud zijn, mij op de vlakte te houden? ‘Heb je die beelden dan niet gezien?’ De verkrachtingen, de onthoofdingen, de verkoolde babylijkjes? Menig journalist annex commentator kwam met woorden als ‘je moet nu kleur bekennen en pal achter Israël gaan staan’, een positie die een aantal van mijn vrienden ook onverbiddelijk innam. Weer andere vrienden zijn juist woest op Israël en roepen, marcherend met groene vlaggen met vuist en graanhalmen, ‘Free Palestine!’ Wat met corona, het klimaat en Oekraïne al gebeurde, vanaf nu ben je voor de Palestijnen of je bent voor Israël. Kies je niet, blijf je in het midden, dan zit je voor beide kampen fout.

Eckart Tolle wist een diep inzicht treffend in een paar woorden te vatten: “There’s always another way of looking at it.” Het is een wat koelere manier van kijken en denken die ik volg en die mij goed van pas kwam ten tijde van oorlogsverslaggeving in het door burgeroorlog uiteenvallende Joegoslavië en Kosovo, de periode 1993-1999. Op de vlakte blijven is overigens niet hetzelfde als geen partij kiezen of non-empathisch zijn. Je zet een stap opzij, een pas naar achteren; om een bewust afstandelijke neutrale analyserende panopticum observatie te kunnen maken. Feiten op een rij, wat is de context? Wat niet wegneemt dat er inderdaad momenten in je leven kunnen zijn waar er geen keus is, waarop je weet dat je te maken hebt met het ultieme kwaad zelve, zoals met Hitlers naziregime of een totalitaire 24/7 surveillance staat in aanbouw. Dan rest alleen nog strijd.

De momenten en geleerde lessen als oorlogsverslaggever in Kosovo zullen me altijd bijblijven. Als je met je neus boven een naar rottende lijken stinkend massagraf staat, of naast twee jonge Albanese meisjes met een bebloede pasfoto van hun vader in hun handen op de plek waar ze hem voor het laatst hebben horen schreeuwen van de martelpijn door Servische Arkan Tijgers paramilitairen, of als je diezelfde dag voor een dorp staat waar arme Servische boerengezinnen met paard en volgepakte wagens op de vlucht slaan voor plunderende en brandschattende wraak nemende Albanezen, dan zijn dat momenten waarop je leert dat woeste volkswoede mensen mee kan slepen tot in een oneindige kluwen van haat en moord. Vergelding is gemakkelijk te beginnen, aldus de lessen op de Balkan, maar waar eindigt het?

Januari 2019 bezocht ik Jeruzalem, Tel Aviv en de West Bank, inclusief de checkpoints. De heftige gesprekken met Palestijns-Arabische bewoners (die nooit een stap over die checkpoints hadden gezet of ooit zouden zetten) staan me levendig bij. De door de politiek activistische Britse graffitikunstenaar Banksy beschilderde metershoge muur in Bethlehem sprak geen boekdelen, maar zelfs hele bibliotheken. Op de West Bank zagen we oprukkende, zwaarbewaakte nederzettingen van Joodse kolonisten. Voor mij en mijn jonge dochter was het zonneklaar: dit kan niet goed gaan, wat hier allemaal gebeurt, is dusdanig uitzichtloos dat het op een dag frontaal zal exploderen. En dat heeft het nu dan ook gedaan, vanuit Gaza. Dat gezegd hebbende, vaststaat dat de problematiek Israël/Palestina godsgruwelijk complex is. Het gemak waarmee soms voor of tegen de ene of de andere partij wordt gekozen, is storend.

In 2003 maakte ik met collega Cees Schaap de Zembla-uitzending “Zwijgen over Israël” die historisch was omdat we erin slaagden onze geïnterviewden mee te krijgen in het eenvoudige argument dat je toch best kritiek op Israël mocht hebben zonder meteen voor antisemiet te kunnen worden uitgemaakt. Dat was op dat moment een doorbraak. Met name de gesprekken met oud D66-voorman en de voormalige ministers van Buitenlandse Zaken Hans van den Broek en Hans van Mierlo en ook nog de Auschwitz overlever Hayo G. Meyer waren ontluisterend. Allen hekelden het feit dat Israël in die tijd soms boven alle kritiek verheven was en dingen mocht doen “die we van geen enkel ander land zouden accepteren”, aldus Van Mierlo.

De oud-politicus en minister van staat wist zich zelfs geen raad over Israël, bleek op een Amsterdams grachtenterrasje waar we na de uitzending wat napraatten. “Het is Bijbels apocalyptisch waar het naartoe gaat”, zei hij medio oktober 2003, inmiddels alweer twintig jaar geleden! Een periode waarin havik Netanyahu in Israël vrijwel onafgebroken aan de macht is geweest met rechtsextremistische partijen. Tegelijkertijd ontstond de Hamas-beweging in Gaza met inmiddels een extreme vorm van gewelddadigheid die evengoed hemeltergend beangstigend is. Alles overziende blijft er maar één vurig pleidooi over: zowel de extreme Netanyahu als het niet minder extreme Hamas moeten van het wereldtoneel, evenals het kwaadaardige regime in Iran. En nog iets: ruil al die vaandels in godsnaam om voor de wit-blauwe vredesvlag met duif, dan houden we wat meer vrienden over.

–//–

Jonge klimaatactivisten die meer kerncentrales willen, en daarom Greenpeace de oorlog verklaren: het was wereldnieuws, van de nieuwe ngo RePlanet. Hun boegbeeld is de 18-jarige Ia Aanstoot uit Zweden, ze deed nog mee met klimaatstakingen van Greta Thunberg. Maar de Drentse professor die RePlanet heeft opgericht is al lang geen 18 meer, maar even oud als het logo van de Verenigde Naties: uit eind 1946.

Oprichter Rudy Rabbinge raakte later als Nederlands diplomaat bij de VN bevriend met de hoogste baas Kofi Annan. De landbouwkundig professor wist vanuit zijn vakgebied veel over kunstmest en het innoveren van teeltmethoden, door het delen van die kennis kon de productie van landbouw wereldwijd enorm groeien.

Rabbinge behoorde tot de Nederlandse wetenschappelijke top. Ook was hij oud-bestuurder van Wageningen Universiteit. En nu is hij, lang na pensionering, degene die najaar 2022 in Gentbrugge in Vlaanderen een handtekening zette onder de eerste akten van ‘vereniging zonder winstoogmerk’ RePlanet. Zo’n vereniging zonder winstoogmerk (vzw) is te vergelijken met een ANBI in Nederland. RePlanet zegt een koepel te zijn van ‘grassroots’ organisaties, bewegingen die vanuit de maatschappij zijn opgebloeid.

Lid commissie-Remkes

Maar Rabbinge is eerder een vertegenwoordiger van de bestuurlijke kant; hij was topdiplomaat in de vele klimaatonderhandelingen bij de Verenigde Naties. Namens Nederland was hij speciaal voedselgezant bijvoorbeeld. In deze rol kon hij zijn kennis over het verhogen van de productie per hectare in de akkerbouw bijvoorbeeld delen via ontwikkelingssamenwerking. Naast dit soort opdrachten deed hij ook veel bestuurlijk werk in Nederland.

Hij zat vlak voor oprichting van RePlanet vzw nog in de commissie-Remkes die het kabinet moest adviseren in de stikstofcrisis. En van 1999 tot 2007 was hij Eerste Kamerlid voor de PvdA.

Hij was niet alleen lid van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) en bestuurder van de Wageningen Universiteit, maar ook topgezant namens Nederland bij de Verenigde Naties.

Vooruitgangsdenken

Rabbinge is een van de aanvoerders van een denkrichting in de klimaatwetenschappen die ‘ecomodernisme’ wordt genoemd. Waar de huidige plannen van de VN klimaatakkoorden en de EU-ingrepen in het consumptiegedrag veelal zijn gericht op (via belastingen en subsidies) verminderen van consumptie, is het ecomodernisme op zoek naar alternatieven uit innovatie en natuurwetenschappelijke kennis.

De vraag of atoomstroom een klimaatvriendelijke brandstof is, verdeelt de milieubeweging al langer tot op het bot. Omdat kernafval niet te recyclen is en het nog tot in lengte van dagen gevaarlijk radioactief blijft, is het niet duurzaam, aldus de anti-fossiele stroming. Greenpeace maakt hiervan onderdeel uit.

Maar kernenergie is dan weer wel helemaal CO2-vrij op te wekken, en dat dan ook nog eens jarenlang en op een stabiel aanvoertempo. Dit argument is wat technisch, maar wint steeds meer terrein, nu de EU-plannen van ‘Fit for 55’ en de Green Deal van commissaris Timmermans in de praktijk gebracht worden. Het energienet raakt op steeds meer plekken in Nederland vol.

Wispelturige bronnen

Wind en zon zijn te wispelturig voor wat nodig is voor uitbreiding van het net: een stabiele netspanning (220 V uit het stopcontact). Dit gebeurt al terwijl nog maar net de transitie naar stroom op gang komt. Dat frustreert in een tijd waarin steeds meer mensen een e-auto hebben of koken op inductie- en andere elektrische fornuizen.

Als alle zonnepanelen in de zomer staan te loeien, is er teveel stroomaanbod. Dit is een van de redenen dat nu het mes gaat in de regels voor het terugleveren van energie aan het net door consumenten.

Parijs onhaalbaar

Tegen deze achtergrond is RePlanet positief ontvangen. Maar de juridische ingreep in de procedure van Greenpeace tegen de Europese Commissie is tegelijkertijd een greep aan de noodrem. Immers: mocht Greenpeace gelijk krijgen van de hoogste EU-rechters, dan verliest kernenergie definitief zijn label ‘groene stroom’, en dat betekent dat de reductiedoelen van het VN-klimaatakkoord van Parijs in Europa in 2050 feitelijk niet meer haalbaar worden.

Als dat tot de mensheid zou doordringen, zou het draagvlak voor de 1000 miljard euro kostende ingrepen in de deals van eurocommissaris Timmermans op veel meer plekken in de Europese maatschappij wegvallen, dan nu gebeurt onder invloed van prijsverhogingen en belastingen en verboden op het nuttigen van veel vlees of zuivel.

Ironisch genoeg is de angst voor verlies aan draagvlak, ook een van de katalysatoren bij Greenpeace om á la Johan Vollenbroek in Nederland op het hoogste Europese niveau de juridische strijd aan te gaan tegen het ‘groen’ labelen van kernenergie. Een centraal leerstuk in deze milieubeweging is dat kernenergie ook slecht is als oplossing, omdat er zeer makkelijk heel veel extra stroom mee kan worden opgewekt. En als die er overvloedig is, dan merken gewone consumenten niets van de schaarste die er is aan natuurlijke hulpbronnen in de wereld. Dan wil niemand meer meedoen, is de vrees.

D66 meteen om

RePlanet heeft intussen een groeiende aanhang. D66 haakte meteen vorige week al aan, en laat zijn twijfels over kernenergie varen, kondigde nota bene de demissionair minister van Klimaat Rob Jetten aan, toen hij als nieuwe voorman het verkiezingsprogramma presenteerde.

De PvdA is altijd écht tegen kernenergie geweest, D66 hield de deur al een tijdlang op een kiertje. Voor Frans Timmermans kan dit in de verkiezingscampagne een heikel punt worden. Hij was immers de Eurocommissaris die van plan was om het opstoken van hout in energiecentrales wél als groene stroom te labelen, en kernenergie niet. Dat is door ingrijpen van Europese regeringsleiders later aangepast. Door deze Brusselse draai ontstond, dankzij dit voorstel van Timmermans, een juridisch haakje voor Greenpeace om kernenergie aan te vechten.

Nobelprijswinnaar

Rudy Rabbinge opent niet voor het eerst de aanval op het linkse milieubeleid. Eerder was hij, samen met andere topwetenschappers onder wie Nobelprijs winnend natuurkundige Ben Feringa, al fel tegen de bijstook van biomassa. De politiek sloeg die noodkreet destijds in de wind. Maar inmiddels raakt het bos op, net als vele miljarden euro’s subsidie. Die geldstroom vloeide naar energiebedrijven, en werd betaald als opslag op de torenhoge gasrekeningen van de afgelopen jaren.

RePlanet is hiermee een midscheepse aanval op het beleid en de resultaten van de premierskandidaat van GroenLinks en PvdA. Wat vindt Timmermans van RePlanet? Nota bene opgericht door een voormalig partijprominent uit eigen kring?

Bij de PvdA hebben ze ervaring met bèta-wetenschappers in de politiek. Zo hadden ze 22 jaar geleden een stelletje ‘Rode Ingenieurs’ rondlopen, zoals leden met een technische studieachtergrond zichzelf hadden gedoopt. Ze zouden het programma wel eens op z’n kop zetten. Voorop gingen Diederik Samsom, de architect van Timmermans’ klimaatbeleid (en z’n assistent in Brussel), en Jeroen Dijsselbloem, die een decennium later voorzitter van de Eurogroep werd.

Gelukkig voor Frans Timmermans is de kans klein dat Rudy Rabbinge nog grote politieke ambities heeft bij de PvdA.

Voor de tweede keer binnen anderhalf jaar valt een kabinet onder leiding van premier Rutte in slow motion, en opnieuw springt de timing in het oog: dit moment werd maanden geleden al aangekondigd door verschillende politiek commentatoren.

Op 14 april nog zei Wouter de Winther van De Telegraaf in zijn podcast ‘Afhameren’ dat het ‘wachten is tot dit opnieuw uit de hand loopt’. Toen al was hem duidelijk dat de apotheose vlak voor het zomerreces zou komen. Maar sindsdien boekte het kabinet een paar successen, de omstreden pensioenwet en de pandemiewet werden nog snel, voor de komst van BBB naar de Eerste Kamer, goedgekeurd door dit huis. De senatoren in de coalitie en bij PvdA en GroenLinks lieten zich niets gelegen liggen aan de golven kritiek uit het land.

Hier, en op andere dossiers, leek zich een samenwerking af te kondigen van de coalitie met de twee linkse partijen, die gezamenlijk opereren in de Eerste Kamer. Vanuit het oogpunt van de oppositiepartijen leek dat slim. Wie een meerderheid mogelijk maakt, kan het meest binnenslepen bij onderhandelingen.

Maar hoe valt dit bij de eigen achterban en bij potentiële kiezers, als die komend najaar in het stemhokje staan? De linkse partijen hebben geluk dat de SP intern rommelt, en het bovendien moet stellen zonder stemmenkanon Renske Leijten.

De VVD heeft in geen van die linkse partijen behoefte aan de formatietafel, valt af te leiden uit het onderwerp waarop Rutte heeft gebroken; gezinshereniging van toegelaten vluchtelingen. Dit is niet alleen pas het slotstuk van de migratie, het is ook maar een beperkt probleem. Het vastlopen van het asielsysteem is in de eerste plaats gevolg van het grote aantal migranten in de procedure dat op basis van de internationale verdragen geen recht heeft op een verblijfsstatus. In Nederland kunnen hierover naar hartenlust rechtszaken worden aanspannen, maar tot daarin een definitieve uitspraak is, behoudt een asielzoeker recht op een opvangplek.

Dat Rutte heeft gebroken op het thema gezinshereniging, lijkt een opmaat naar een formatie waarin de VVD geen behoefte heeft aan een ‘linkse wolk’.

Na de toeslagenaffaire duurde het weken voor het kabinet ontbonden werd, eerst was nog gekeken of de schuld bij een aantal bewindslieden gelegd kon worden. Maar met de verkiezingen in aantocht bood het voltallige kabinet toch zijn ontslag aan. De verkiezingscampagne stond toen al op het punt van starten, veel maakte het derhalve niet uit.

Ook toen had het kabinet een exit-strategie klaar: campagnevoeren was beperkt tot media-optredens en advertenties, door de lockdowns. Angst voor verandering in de politiek leefde breed in de samenleving, vanwege de pandemie. Die angst wakkerde het kabinet aan door een avondklok in te stellen, daags na de val van het kabinet.

De Kamer vond het prima. Die is nu herkiesbaar.