Feodalisme 3.0 tegenover democratie 2.0

AALTEN – Terwijl binnen in de Zuiderkerk een besloten bijeenkomst plaatsvond over de komst van een groot asielzoekerscentrum (azc), verzamelden zich buiten enkele honderden demonstranten. Het protest verliep vreedzaam, maar de emoties liepen hoog op.

De beslissing om het azc te vestigen werd achter gesloten deuren genomen door het college van burgemeester en wethouders. Zelfs raadsleden waren gebonden aan een geheimhoudingsplicht. Buurtbewoners spreken van een overval en zeggen zich buitenspel gezet te voelen. “We zijn net in deze wijk komen wonen, pal naast wat nu een azc wordt. Dit voelt als bedrog. We hadden dit huis nooit gekocht als we hierover van tevoren waren geïnformeerd,” aldus meerdere bewoners uit de aangrenzende wijken.

Zorgen over veiligheid en leefbaarheid vormen een belangrijk onderdeel van het verzet tegen de komst van het azc. Ook binnen, tijdens de toelichting door de gemeente, overheerste de frustratie. Volgens aanwezigen bleven veel vragen van bewoners onbeantwoord. Men voelde zich niet gehoord of serieus genomen.

Forum voor Democratie-Kamerlid Gideon van Meijeren sloot zich aan bij de demonstranten. Niet, zo stelde hij, om aan lokale politiek te doen, maar om een landelijk statement te maken tegen de hoge asielinstroom en de plaatsing van centra zoals deze.

De voormalige premier van ons land, gaat als secretaris-generaal van de NAVO door met de sloop van Nederland. Hij heeft recentelijk opgeroepen tot een drastische verhoging van de defensie-uitgaven naar 5 procent van ons bruto binnenlands product (bbp) in plaats van de huidige richtlijn van 2 procent. Volgens politieke analisten is deze koerswijziging vermoedelijk beïnvloed door eerdere druk van Amerikaans president Donald Trump. Wat zijn de gevolgen als Nederland daadwerkelijk 5 procent van zijn bbp aan defensie zou uitgeven? In dit artikel analyseren we de potentiële impact op de Nederlandse economie, maatschappij en politieke verhoudingen.

Op 9 mei 2025 sprak een onhandige Schoof zijn mond voorbij

Secretaris-generaal Mark Rutte van de NAVO wil dat de lidstaten van het bondgenootschap uiterlijk in 2032 de verhoogde norm van 5 procent halen voor hun defensie-uitgaven, aldus de NOS. Deze nog vertrouwelijke informatie heeft premier Schoof per ongeluk naar buiten gebracht op zijn wekelijkse persconferentie. Tot nu toe was zowel het percentage als het exacte tijdspad formeel geheim.

Op zijn persconferentie bevestigde Schoof het circulerende percentage en het jaartal. Het leek alsof hij ervan uitging dat deze informatie openbaar was. “Zoals u weet heeft de SG van de NAVO alle partners een brief geschreven met de inzet van 3,5 procent harde militaire uitgaven te behalen in 2032 en 1,5 procent met daaraan gerelateerde uitgaven, zoals infrastructuur en cybersecurity en dat soort zaken”, aldus Schoof.

Huidige situatie: hoeveel geeft Nederland nu uit aan defensie?

In 2024 besteedde Nederland 1,95 procent van zijn bbp aan defensie, net onder de NAVO-doelstelling van 2 procent. Dat komt neer op circa 18 miljard euro. Voor het lopende jaar – 2025 – is de defensiebegroting met 4 miljard euro opgehoogd naar 22 miljard euro. Daarmee zit Nederland net boven de huidige NAVO norm van 2 procent.

Als het percentage verhoogd wordt naar 5 procent, zou dat neerkomen op ruim 46 miljard euro per jaar – een verdrievoudiging van het huidige defensiebudget. Dat zal ten koste gaan van andere begrotingsposten.

Waar moet dat vele extra NAVO-geld vandaan komen?

1. Extra belastingen of bezuinigingen

Om deze toename te financieren, moet de overheid keuzes maken: óf belastingen verhogen, óf fors bezuinigen op andere terreinen zoals zorg, onderwijs, infrastructuur of sociale zekerheid.

Rutte gaf eind 2024 al aan de eisen van Donald Trump te willen volgen. Een paar dagen later gaf Rutte aan waar de Nederlandse regering dat geld vandaan moet halen, namelijk de pensioenen, de zorg en de sociale zekerheid zoals WW, bijstand en WAO-uitkeringen.

Honderdduizenden Nederlanders zullen hierdoor in de problemen en in armoede terechtkomen.

2. Inflatoire druk

Een dergelijke verschuiving in overheidsuitgaven zou de binnenlandse economie sterk beïnvloeden. Hogere overheidsinvesteringen in wapensystemen, militaire infrastructuur en personeel kunnen leiden tot economische groei in bepaalde sectoren, maar ook tot oververhitting van de arbeidsmarkt. Vooral in de techniek, ICT en logistiek zou een tekort aan personeel kunnen ontstaan, met looninflatie als gevolg die zich weer zal vertalen in nog hogere jaarlijkse inflatie dan de huidige 4 procent.

3. Verschraling van publieke diensten

Een verdrievoudiging van het defensiebudget betekent dat minder geld beschikbaar is voor essentiële diensten zoals gezondheidszorg en onderwijs. Vooral kwetsbare groepen in de samenleving zullen hiervan de dupe worden, aangezien sociale vangnetten al sinds kabinet-Rutte I werden afgebroken.

Maatschappelijke gevolgen: militarisering van de Nederlandse maatschappij

1. Publieke opinie en draagvlak

In Nederland leeft een brede pacifistische en humanitaire traditie. Uit recente peilingen blijkt dat de meningen over militarisering een sterke verdeling binnen de samenleving oproept. Een verhoging naar 5 procent van het bbp kan resulteren in een verdere polarisering van de Nederlandse samenleving met oplaaiende spanningen tussen bevolkingsgroepen en zelfs binnen families, zoals we in de coronatijd gezien hebben.

2. Normalisering van militarisering

Een groter defensiebudget zal onvermijdelijk leiden tot meer zichtbaarheid van het leger in het publieke domein. Denk aan vaker voorkomende militaire oefeningen, meer agressieve wervingscampagnes, het slopen van woningen en bedrijven om ruimte te maken voor defensie en mogelijk een grotere aanwezigheid van buitenlandse NAVO-troepen op Nederlands grondgebied. Voor steeds meer burgers kan dit leiden tot een gevoel van onveiligheid of vervreemding binnen de grenzen van ons land.

3. Verschuiving in nationale prioriteiten

Als defensie één van de grootste posten op de Rijksbegroting wordt, verandert dat onvermijdelijk de politieke en maatschappelijke focus. Waar nu thema’s als duurzaamheid, woningnood en bestaanszekerheid centraal staan, kunnen deze overschaduwd worden door veiligheid, militaire industrie en internationale NAVO- en EU-verplichtingen. Dat zal weer tot een toename in spanningen tussen de verschillende politieke stromingen in ons land leiden.

Internationale implicaties: meer afhankelijkheid van NAVO en EU

1. Versterking NAVO-bondgenootschap

Nederland zou met een bijdrage van 5 procent een koploper binnen de NAVO worden. Dit kan de diplomatieke invloed van Nederland versterken, vooral richting de VS, die al langer klagen over de “free riders” binnen het bondgenootschap. Het zou vooral de positie van Rutte als NAVO-leider fors versterken.

2. Verhoogd risico op escalatie

Een grotere militaire capaciteit binnen Europa zou door andere grootmachten – met name Rusland en China – gezien kunnen worden als escalatie. Dit verhoogt mogelijk de internationale spanningen, en zou Nederland nadrukkelijker op de radar zetten als potentieel doelwit in een gewapend conflict of cyberaanval.

3. Europese strategische autonomie onder druk

De NAVO is in essentie Amerikaans geleid. Door meer te investeren in NAVO-verplichtingen in plaats van in een autonome Europese defensie, vergroot Nederland zijn afhankelijkheid van de VS. Dit staat haaks op de roep vanuit Frankrijk en andere EU-landen om meer Europese soevereiniteit in veiligheidsvraagstukken.

Hoe realistisch zijn de plannen van Rutte en Schoof?

Een verhoging naar 5 procent is op korte termijn nauwelijks haalbaar, zowel politiek als economisch. De huidige economische groeiverwachtingen voor 2025 en verder zijn belabberd – 1,5 procent volgens De Nederlandsche Bank zonder de Amerikaanse importheffingen – en begrotingskaders laten weinig ruimte voor zo’n mega-investering. Bovendien zou een dergelijk besluit breed maatschappelijk en parlementair draagvlak vereisen – iets wat in de huidige politieke versnippering lastig te organiseren is.

Het door de VS voorgekookte voorstel van secretaris-generaal Rutte om 5 procent van het bbp aan defensie te besteden is zonder twijfel controversieel en ingrijpend. Voor Nederland zou dit een fundamentele koerswijziging betekenen, met grote gevolgen voor de economie, de armoede in Nederland, de polarisering ,het sociale stelsel, en het maatschappelijk debat.

De NOS verwacht dat op de NAVO-top op 24 en 25 juni 2025 in Den Haag het besluit over de ophoging naar de 5 procent zal worden genomen. Trump gaf aan niet te zullen komen als dit besluit niet op de agenda staat, aldus de NOS op 2 mei 2025.

Het is overigens niet de bedoeling dat die 5 procent aan Europese wapens worden besteed. Trump wil dat de extra aankopen in de VS worden gedaan.

Nederland gaat zo ten onder aan de EU en de VS.

DierenLot voert weer uitgebreid campagne, meldde DierenLot-directeur Jan Krol op 4 maart 2025 op X. En dus kunt u in de auto, voor de tv of achter een computerscherm geconfronteerd worden met beelden van beelden van verminkte en verwaarloosde dieren – en de oproep om geld te geven. U bent niet de enige die zich afvraagt of DierenLot wel zuiver op de graat is.

Volgens zijn website ondersteunt DierenLot vooral lokale en kleine dierenbeschermers. De organisatie betaalt hokken voor opgevangen dieren, runt een voedselbank voor opvangcentra en bekostigde dit jaar nog de verwarmde kantine van Stichting Flappus, een particulier opvangcentrum dat zich vooral richt op konijnen en andere knaagdieren.

Bovendien financiert DierenLot de vervanging van ‘ondeugdelijke dierenambulances’, lezen we eveneens op de website van DierenLot. DierenLot helpt bij de vervanging van dierenambulances met een brandstofmotor door vehikels die rijden op batterijen. “We vinden de overgang naar elektriciteit belangrijk”, vertelde Jane van den Berg van Dierenlot op 22 december 2024 in het Algemeen Dagblad. De krant betitelde DierenLots keuze voor elektrisch rijden als een kwestie van ‘principe’.

Rinkelende kassa

Een deel van de twintig miljoen euro die DierenLot jaarlijks uitgeeft, is afkomstig van initiatieven zoals de Postcode Loterij. Tot voor kort kreeg DierenLot elk jaar een half miljoen euro van de Postcode Loterij, maar recent ging dat bedrag met een ton omhoog. “Fantastisch nieuws”, schreef DierenLot op X.

Het gros van het budget van DierenLot is echter afkomstig van driehonderdduizend donateurs, zo lezen we het in het meest recente jaarverslag van DierenLot. Zij hoesten jaarlijks ongeveer 15 miljoen euro op.

Om die donateurs te bereiken, voert DierenLot al jarenlang campagne op een manier die niet bij iedereen in goede aarde valt. DierenLot vraagt donateurs aanvankelijk om maandelijks een bedrag van 1 euro en 85 cent over te maken, maar op het web vertellen donateurs hoe ze door DierenLot vervolgens onder druk gezet worden om toch maar een groter bedrag te doneren. Die anekdotes worden bevestigd door mensen die voor DierenLot hebben gewerkt en mogelijke donateurs moesten opbellen.

Emotionele chantage

Een ander punt van kritiek betreft de schokkende beelden die DierenLot gebruikt voor zijn campagnes. In de huidige campagne toont DierenLot bijvoorbeeld beelden van een trillende en ernstig verwaarloosde hond die alleen dankzij de donateurs van DierenLot nog overlevingskansen heeft. “DierenLot is enorm op uw gemoedstoestand aan het inwerken”, schrijft kees4fit op X. “Trap er niet in. Deze reclamestroom gaat emotioneel te ver.”

Kees4fit staat niet alleen. AD-columniste Angela de Jong maakte in 2022 al eens de kachel aan met de ‘overkill’ van DierenLot. “Ik trek ze niet meer, die reclames van stichting DierenLot”, schreef De Jong. “Dat treurige muziekje. De voice-over van Ilse ‘juf Ank’ Warringa die doet alsof de wereld vergaat en dat dat mijn schuld is als ik niet onmiddellijk 1,85 euro per maand overmaak.”

Al in 2015 boog de Reclame Code Commissie zich over de campagne van DierenLot. De commissie vonden de beelden van een gapende wond van een hond of een paard die in een plas bloed in de modder lag niet geschikt voor kinderen. Het uitzenden van deze beelden op tv op een tijdstip dat kinderen kijken, zoals DierenLot deed, was volgens de commissie “in strijd met de goede smaak”.

Smijten met geld

Niet alleen de inhoud van de campagnes van DierenLot doet de wenkbrauwen fronsen. Ook de hoeveelheid reclameboodschappen die de organisatie de wereld in slingert maakt mensen bezorgd en boos. “Wat moet dit wel niet kosten?”, zegt Marloes Boogh, donateur van DierenLot, op X. “Zal niet gratis zijn. Besteed dat reclamegeld aan alle vrijwilligers die goed werk doen.”

In 2020 liet DierenLot aan een verslaggever van het NPO-programma Nieuwsuur weten dat het deze prijzige reclameuitzendingen nodig had om voldoende geld binnen te harken. DierenLot vertelde dat spots voor ons by far het meest efficiënt blijken te zijn voor bewustwording en donateurswerving. Zonder werving, geen donateurs, geen geld, geen hulp voor dieren.” En natuurlijk ook geen salaris voor Jan Krol en Peter Helmer, de directeuren van DierenLot. Beide heren vangen volgens de jaarverslagen van DierenLot voor een 32-urige werkweek bijna een ton.

Bestuurders van filantrope instellingen kunnen van zo’n flutbedrag natuurlijk niet rondkomen. Gelukkig hebben de heren nog een andere bron van inkomsten. Krol is directeur van de 3F-Academy, een opleidingsinstituut dat fondsenwervers voor organisaties als Greenpeace en Natuurmonumenten de kneepjes van het vak leert. Peter Helmer, de andere directeur van DierenLot, is bij datzelfde instituut docent, net als Jane ‘Electrische Dierenambulance’ van den Berg.

Omgaan met kritiek

Laten we er geen doekjes om winden. Bij DierenLot werken dus de besten van de besten. Van zo’n uiterst professionele organisatie verwacht je dat het uitstekend weet om te gaan met kritiek. En inderdaad. Toen een twitteraar bij DierenLot informeerde over de salarissen van hun bestuurders, beantwoordde DierenLot die vraag zoals je van een moderne filantropische instelling kunt verwachten. “Hoe hoog is jouw uitkering?”

Hetzelfde overkwam Harry van den Berg. Het PVV-Statenlid liet zich op X ontvallen dat hij als dierenliefhebber had overwogen DierenLot te steunen, maar dat hij daarvan afzag vanwege de riante salarissen van de DierenLotdirecteuren. “Geld geef je voor de dieren, niet de directie”, aldus Van den Berg.

Dat kwam ook hem op een verbolgen reactie van DierenLot te staan. Van den Berg had geen goedkope kritiek moeten ventileren op X, maar net als “inmiddels veel Statenleden in andere provincies” in gesprek met DierenLot moeten gaan, meldde de organisatie.

Waar dat gesprek over zou moeten gaan, vertelde DierenLot er niet bij. Misschien over meer subsidie?

INDEPEN staat voor een onafhankelijk en pluriform medialandschap met ruimte voor kritische en diepgaande journalistiek. Steun INDEPEN vandaag nog en maak het verschil!