Integere journalistiek is alleen met een vergrootglas nog te vinden

Per 1 december is Nederland een professor rijker. Vanaf die dag is Nikki Sterkenburg bijzonder hoogleraar onderzoeksjournalistiek bij de Vrije Universiteit Amsterdam. Dat is opmerkelijk. Sterkenburg is ook plaatsvervangend hoofd bij de Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV). En dat is precies de inlichtingendienst waarmee de Nederlandse overheid ongewenste geluiden weghoudt uit de reguliere en sociale media.

In westerse landen proberen inlichtingendiensten al tientallen jaren via de media de publieke opinie te sturen, berichtte Indepen op 19 juli 2024. Dat gebeurt onder meer door het werven van journalisten. Sterkenburg was zo’n journalist.

Na haar afstuderen in 2010 maakte Sterkenburg een bliksemcarrière. Ze schreef voor Nieuwe Revu over misdaad, werkte als ‘financieel onderzoeksjournalist’ voor Quote en bracht daarna een paar jaar door op de redactie van Elsevier. Haar stukken verschenen daarna in Vrij Nederland en op de website van Follow The Money.

In haar Elsevierperiode maakte ze naam met haar artikelen over radicalisme. Eerst gingen die over radicale moslims. In 2015 publiceerde Sterkenburg bijvoorbeeld een reportage over Victor Droste, een jonge metal-fan die via internet in contact kwam met de islam, zich bekeerde en uiteindelijk afreisde naar Syrië om te vechten tegen de regering van Bashar al-Assad.

Rechtsextremisme

Kort daarna verlegde Sterkenburg haar belangstelling naar ‘rechtsextremisme’. Een telkens terugkerend thema in haar artikelen was dat rechtsextremisme niet meer een beweging is van de klassieke neonazi’s, maar inmiddels een keur van nieuwe verschijningsvormen heeft ontwikkeld. Die nieuwe vormen ogen misschien minder bedreigend, maar zijn net zo gevaarlijk, betoogde Sterkenburg. Volgens haar was het Amerikaanse alt-right zo’n verschijningsvorm. Voor een artikel over alt-right won Sterkenburg in 2017 de Mercur-prijs.

De mildere vormen van extreemrechts zouden volgens Sterkenburg fungeren als wervingsbureaus en aanjagers van de riskantere manifestaties van extreem- en radicaalrechts. Duidelijke definities van wat nu precies extreemrechts of radicaalrechts is, geeft Sterkenburg niet. Elementen die ze bij uiterst rechts altijd ziet terugkeren, zijn een afkeer van democratie en individuele rechten en een verlangen naar een sterke en ‘zuivere’ staat.

In die periode ging Sterkenburg ook schrijven over de NCTV. In die stukken stonden passages die suggereren dat Sterkenburg in nauw contact stond met de inlichtingendienst. In een bericht uit 2018 over een de-radicaliseringsproject voor jihadisten van het NCTV stond bijvoorbeeld dat het was gebaseerd op “documenten die Elsevier Weekblad inzag”. De meest waarschijnlijke bron van zulke documenten is uiteraard de NCTV zelf.

Proefschrift

Naast haar fulltimebaan als verslaggever werkte Sterkenburg ook fulltime als wetenschapper. Ze schreef een proefschrift over extreemrechts, waarin ze alles wat ze over dit onderwerp publiceerde in de reguliere media nog eens dunnetjes overdeed. Dat proefschrift verscheen in 2021 en heet ‘Van actie tot zelfverwezenlijking: routes van toetreding tot radicaal- en extreemrechts’. Tegelijkertijd verscheen Sterkenburgs boek ’Maar dat mag je niet zeggen’. Het is gebaseerd op haar proefschrift.

In zowel haar proefschrift als haar boek geeft Sterkenburg de definitie van wat extreem- of radicaalrechts volgens haar is, zo ver opgerekt dat een partij als Forum voor Democratie er moeiteloos onder valt. Als je de criteria van Sterkenburg gebruikt, zou ook de klimaatbeweging met zijn pleidooi voor een autoritaire overheid, de afschaffing van individuele rechten en inperking van de vrijheid van meningsuiting extreemrechts moeten zijn, schreef advocaat Lucas Bergkamp in een blog.

Die conclusie trekt Sterkenburg echter niet, schrijft Bergkamp. Alleen groepen die kritisch zijn op de overheid, het bestuur, de media en de wetenschap komen in aanmerking voor het predicaat van extreemrechts.

Er zit dus een verborgen ideologie verstopt onder het journalistieke en wetenschappelijke werk van Sterkenburg. Door het oprekken van definities van wat extreemrechts en radicaalrechts precies is, heeft ze de begrippen veranderd in etiketten die de overheid, gevestigde wetenschappers en media kunnen plakken op allerlei lastige en kritische groepen – en ze daarmee monddood maken.

Leermeester

In de praktijk van de wetenschap nemen copromotoren bij het schrijven van een proefschrift bijna de volledige begeleiding op zich. Vooral zij bepalen de richting en de uitwerking van het onderzoek. Dat is bij het proefschrift van Sterkenburg niet veel anders.

De copromotor van Bergkamp is de Leidse hoogleraar Jelle van Buuren. Ook Van Buuren komt geregeld bij de NCTV over de vloer. De sociaal-wetenschapper schrijft voor de NCTV onder meer de Dreigingsmonitor, een rapport over maatschappelijke ontwikkelingen die misschien vervelend kunnen uitpakken voor de overheid.

Wat Bergkamp deed met extreemrechts, deed Van Buuren met complotdenkers. Hij rekte het begrip zo ver op dat de overheid, de media en de politiek ze nu ook kunnen plakken op groepen die zich zorgen maken over blinde globaliseringsprocessen en de invloed van organisaties als het World Economic Forum (WEF) en de World Health Organization (WHO), waar een kleine groep beslissingen neemt die eigenlijk door een parlement genomen moeten worden. Het opplakken van het etiket plaatst die individuen en groepen buiten het debat.

D66

Waartoe het oprekken van definities van extreemrechts en complotdenkers leidt, wordt duidelijk in het rapport over memes dat de NCTV in 2024 publiceerde. “Het is nodig om extreemrechtse memes als dusdanig te herkennen, hun werking te begrijpen en te kunnen duiden, en de samenleving er weerbaarder tegen te maken”, aldus het rapport.

De definitie van ‘extreemrechtse memes’ is inmiddels zo breed geworden dat ook onderwerpen als de manosphere, tradwives, woke en Donald Trump volgens de NCTV in de verdachte hoek zitten. Dat geldt zelfs voor memes die het technocratische D66 op de korrel nemen (Wil je rechter worden? Stem dan D66).

Hoogleraar

Nadat haar proefschrift was voltooid, ging ook Sterkenburg officieel werken voor de NCTV, eerst als freelancer, vertelde ze in een interview met de Volkskrant (2021). Omdat ze haar spionnencollega’s zulke mooie mensen vond, solliciteerde ze op een vacature op de analyseafdeling – en werd aangenomen. En daar werkt ze nu als plaatsvervangend hoofd.

En nu ineens, slechts een paar jaar later, wordt Nikki Sterkenburg ook nog eens hoogleraar onderzoeksjournalistiek. Ze gaat aankomende journalisten leren hoe ze complotdenkers en andere extremisten op een wetenschappelijk verantwoorde manier kunnen herkennen en aan de schandpaal moeten nagelen. Ongetwijfeld wordt haar hoogleraarschap een daverend succes. Want wie kan die klus nu beter klaren dan Nikki Sterkenburg?

De definitie van ‘journalist’ volgens Wikipedia: een journalist of journaliste is een beroepsbeoefenaar die nieuwsfeiten verzamelt over recente gebeurtenissen van algemeen belang, die deze feiten onderzoekt of analyseert en daarover publiceert in een actueel (nieuws)medium. Sterker nog, er is een ‘code van Bordeaux’ met de spelregels voor journalisten.

Media verschuift van controlerende naar ondersteunende positie

Journalisten hebben in een functionerende democratie een belangrijke taak: het controleren van de macht. Omwille van een ontbrekend bonnetje kon Fred Teeven zijn plek in de Tweede Kamer inruilen voor een baan als buschauffeur. Halbe Zijlstra kon vertrekken nadat bleek dat hij iets te lichtzinnig dacht te kunnen refereren aan een niet bestaand bezoek aan de datsja van Poetin. Toen hij vervolgens (wederom) iets te lichtzinnig dacht de bouwbranche te begunstigen werd hem dat door de media zwaar aangerekend. De journalistiek is de ‘pain in the ass’ van de politiek en politici. Ze zijn de ogen en oren van het volk en zorgen ervoor dat politici niet wegkomen met leugens.

Toch zien wij de afgelopen jaren op diverse dossiers dat de journalistiek een verlengstuk lijkt te zijn geworden van de macht en daarmee de code van Bordeaux overboord heeft gegooid; regel één luidt immers: ”Eerbied voor waarheid en voor het recht van het publiek op waarheid is de eerste plicht van de journalist.” Tekenend hiervoor is bijvoorbeeld de geheime opname van Jort Kelder die op de nationale televisie moest verkondigen dat de coronasituatie steeds ernstiger werd, terwijl hij wist dat deze juist minder ernstig werd. Pieter Klok, hoofdredacteur van de Volkskrant, vertelde onomwonden dat hij in crisissituaties de macht en wetenschap volgde en niet kritisch zou zijn, sterker nog, hij verwijderde kritische artikelen alsnog en hield iedereen de hand boven het hoofd. Is dat dan ‘eerbied voor waarheid’?

Niemand van de reguliere media lijkt nog kritisch naar de macht tenzij…

Als na de coronacrisis blijkt dat er 5,1 miljard euro gemeenschapsgeld verdwenen is uit de pot van het ministerie van VWS is er geen journalist meer te vinden die zich erin vastbijt en gaat uitzoeken waar dit gemeenschapsgeld gebleven is. Daarnaast gebeuren er vreemde zaken. Als de reguliere media beweren dat Sigrid Kaag haar departement in ‘blakende gezondheid’ achterlaat, en enkele maanden later blijkt dat ze een puinhoop heeft achtergelaten want ‘het geld is op’, klopt er iets niet. Er zijn wel journalisten die dit kunnen verklaren overigens, en zij kunnen dat omdat zij heel goed inhoudelijk op de hoogte zijn. Is het dan een gebrek aan expertise bij de reguliere media?

De zin of onzin aantonen van 28 miljard euro gemeenschapsgeld gebruiken om de aarde 0,000036 graden minder te laten opwarmen, daar is toch niet zoveel expertise voor nodig? Zijn er überhaupt binnen de reguliere media kritische artikelen in begrijpelijke taal te vinden over de klimaatmaatregelen, corona, stikstof, PFAS, asielzoekers of wat dan ook? De pers lijkt niet meer kritisch op de macht, tenzij… diezelfde macht dreigt te verschuiven. Dan wordt plots de grondwet belangrijk. Dezelfde grondwet die kort daarvoor met voeten werd getreden. Weken-, nee maandenlang stonden de kranten vol met verhalen over de ‘democratische rechtstaat’ die met voeten getreden zou gaan worden door de nieuwe potentiële machthebbers. Toen de kritisch columnist en PvdA’er Ronald Plasterk aan de macht dreigde te komen, werd hij vakkundig gesloopt door diezelfde reguliere media, de reguliere media kan dus nog wél kritisch zijn! Hebben we dan te maken met een activistische reguliere media? Strijden zij vanuit een bepaalde visie en houden zij hun mond als het even niet past?

Is de ‘democratische rechtstaat’ wel het thema?  

In de coronatijd is op een onbeschrijflijk grove wijze de grondwet vertrapt en de ‘democratische rechtstaat’ verkwanseld, dat vond zelfs de rechterlijke macht zélf. Je zou denken dat de reguliere media de handschoen zouden oppakken en – alsnog – onderzoek zou gaan doen en dat ze Woo-verzoeken zouden gaan indienen, om achteraf uit te zoeken waar ze de nieuwsfeiten hebben laten liggen en waar de macht er met de waarheid vandoor is gegaan. Weinig van dit alles. Zelfs als Fleur Agema een verkapte noodkreet vanuit de Kamer laat klinken, waarbij duidelijk wordt dat de complete coronacrisis niet gemanaged werd door het OMT (follow the science was het toch?) maar door de NCTV (valt onder het ministerie van Justitie en Veiligheid) en zelfs de NAVO, blijft het stil. Nou ja, bijna stil dan. Alleen Leon de Winter van de Telegraaf laat op niet mis te verstane wijze blijken in de gaten te hebben dat dit land verre van democratisch is. Dit land wordt geregeerd door ngo’s, belangenorganisaties, de NAVO, de VN, het WEF, de EU en vrijwel niet meer door ‘Den Haag’.

Hoe democratisch is dat volgens de reguliere media? Wie zien het nu dagelijks gebeuren: de huidige regering kan nog geen deuk in een pakje boter meer slaan, omdat iedere keer weer blijkt dat er ergens anders dan in Den Haag afspraken liggen die – kennelijk – niet geschonden mogen worden. Wat is dan nog de macht van ‘Den Haag’ en hoe is het dan gesteld met de democratisch rechtstaat? Wie controleert de, zoals Leon de Winter dat verwoordt, “staat binnen de staat”, zijnde de NCTV? De ondemocratische en oncontroleerbare inlichtingen- en veiligheidsdiensten hebben, net als in de Verenigde Staten, ook in Nederland in een machtsgreep. En de reguliere media, die nog niet zo lang geleden hoog opgaven over het belang van de ‘democratische rechtstaat’ blijven op hun handen zitten. Niets lezen we, helemaal niets.

Beste reguliere media, wat is er aan de hand? Is het onwil, incompetentie, gebrek aan geld, activisme, de hypotheek thuis? De alternatieve media zouden geen bestaansrecht hebben zonder de hiaten die de reguliere media laten liggen. Als de reguliere media de zogenaamde spookverhalen met de waarheid zouden kunnen torpederen dan zouden de alternatieve media eveneens geen bestaansrecht hebben. Maar het ligt voor het oprapen, waarom doen jullie er dan niets mee?

Wie maken deel uit van de elite in de VS die – vaak achter de schermen – bepaalt hoe de politieke agenda uitgevoerd wordt, wie daaraan meewerken en met welke effecten. Dit deel gaat over ‘celebrities’ als Oprah Winfrey en Donald Trump; de multimiljardairs die via de media grote invloed op de samenleving uitoefenen in overleg met – en betaald door – de politiek en het bedrijfsleven.

De macht van beroemdheden

De elite klasse van beroemdheden (celebrities) wordt door Amerikaanse sociologen gezien als een aparte subklasse van de elite in de politiek en het grote bedrijfsleven (multinationals). Via het culturele leven – film, muziek, soap series op TV, reality series en praatprogramma’s op TV – geven zij vorm aan de maatschappelijk gewenste opvattingen van deze tijd.

Ze geven sturing aan hoe burgers geacht worden te (gaan) denken over onderwerpen als:

• Gezinsleven
• Milieuproblematiek
• Mondiale politiek
• Gendergelijkheid
• Internationale betrekkingen
• Gezonde en ongezonde voeding
• Globalisering
• Instituten – de VN, EU, Wereldbank, WHO en het IMF

Het gaat dus om mensen uit de culturele en mediasectoren die een bepalende invloed uitoefenen op het maatschappelijk denken middels ‘gefabriceerde consensus’ (manufactured consent).

Zeer recent onderzoek van Harvard University (augustus 2024) legt uit hoe dit allemaal werkt. In de VS zijn de meeste van dit soort elite celebrities ook multimiljardair.

Laten we enkelen van hen bekijken.

Oprah Winfrey

Helemaal bovenaan de lijst van celebrity elite staat volgens de New Power Elite  Oprah Winfrey, met een geschat eigen vermogen van 3 miljard dollar.  Zij is een Amerikaanse televisiepresentatrice, actrice, producer en ondernemer.

Doordat Winfrey’s ouders ongetrouwde tieners waren toen zij geboren werd, bracht zij haar kinderjaren door bij haar oma. Op haar zesde trok zij in bij haar moeder. In deze periode werd zij door verscheidene neven en ooms misbruikt. Al op de leeftijd van 14 raakte zij zwanger, maar haar kind werd te vroeg geboren en stierf. Hierop trok Winfrey in bij haar vader. Hij was zeer streng, maar zorgde er wel voor dat Winfrey naar school ging en leerde lezen.

Het verleden van Winfrey wordt door de Amerikaanse elite gebruikt om aan te tonen dat zelfs kinderen uit een zwaar achterstandsmilieu het tot miljardair kunnen schoppen. Daarvoor moeten ze zich aanpassen aan de heersende politiek-maatschappelijke opvattingen over onderwerpen zoals hierboven genoemd.

Al in 1986 begon Winfrey met politiek getinte uitzendingen in haar show ‘Pros and Cons of Welfare’ waarin ze de voor- en nadelen van de verzorgingsstaat uitlegde. Daarbij lag de nadruk op de gedachte dat de verzorgingsstaat er hoofdzakelijk voor verliezers is en succesvolle mensen deze niet nodig hebben.

De invloed van Winfrey op het denken van het Amerikaanse volk is zo groot, dat de Universiteit van New York er een korte studie aan heeft gewijd.

George Clooney

In het boek ‘The New Power Elite’ van professor Heather Gautney komt acteur George Clooney ook uitgebreid aan bod. Hij is een Democraat in hart en nieren en doet tijdens interviews regelmatig uitspraken in lijn met het politieke programma van die partij.

Clooney gaf regelmatig feesten ter ere van democratische presidentskandidaten Clinton en Obama waarbij op één avond 15 miljoen dollar werd opgehaald met de verkoop van kaartjes a 40.000 dollar per stuk.

Bij de fondswerving voor de democratische presidentskandidaten trok Clooney ook vaak gelijk op met partijgenoot Oprah Winfrey, waarvan bewezen zou zijn dat zij meer dan 1 miljoen extra stemmen voor Barack Obama wist te werven.

Rihanna en Kanye West

Beide zangers zijn voorbeelden van multimiljardairs die het meeste geld niet met zingen hebben verdiend, maar door hun namen te verbinden aan commercials waarin de maatschappelijke betrokkenheid van bepaalde merken zoals Adidas moest worden verkocht.

Tot zover de duidelijke link tussen celebrities uit de entertainment-sector en multinationals alsmede de politiek.

Subcategorie ‘celebrities’

Het boek ‘The New Power Elite’ plaatst mensen als Trump en Zelensky ook in de elite-subcategorie ‘celebrities’. Trump zou nooit president van de VS zijn geworden zonder zijn reality tv-show ‘The Apprentice’, aldus Gautney. Datzelfde geldt ook voor Zelensky die – voordat hij president werd – als komiek in een zeer populaire tv-serie Servant of the People het leven van een Oekraïens president neerzet om vervolgens tot die functie te worden gekozen.

Zowel Zelensky als Trump hebben in de praktijk bewezen tot een subcategorie van de elite te behoren, net een trede onder de elite binnen de politiek en het multinationale bedrijfsleven.

Volodymyr Zelensky

Zelensky won de Oekraïense presidentsverkiezingen in 2019, omdat hij democratische hervormingen, het beëindigen van de oorlog met Rusland (Donbass 2014) en een finale strijd tegen corruptie beloofde, aldus de Amerikaanse politieke website Brookings.

Kijkend naar Zelensky zijn democratische plannen, dan vallen een aantal zaken op die juist diametraal tegenover zijn beloftes staan:

• Afschaffing van cao’s voor bedrijven met minder dan 250 werknemers teneinde buitenlandse investeringen aantrekkelijker te maken.
• Vervangen van vaste arbeidscontracten door nul-uren contracten.
• Het verbieden en opheffen van maar liefst 11 politieke partijen.
• Het verbieden en opheffen van 3 grote televisiekanalen die kritisch tegenover de regering stonden.

De oorlog tussen Oekraïne en Rusland – die feitelijk in 2014 begon met de bezetting van de Krim – is dramatisch verder uit de hand gelopen in plaats van gestopt.

Qua aanpak van corruptie scoort Oekraïne verbeteringen sinds 2022, doch staat nog steeds op de 104^e plaats van de 180 binnen de wereldwijde corruptie index, waarbij de 180 ^e plaats staat voor de meeste corruptie (Somalië) en de 1^e plaats voor de minste corruptie (Denemarken).

Donald Trump

Trump won de verkiezingen van 2016 met de beloftes om te toevloed van asielzoekers te stoppen, de Amerikaanse arbeiders weer serieus te nemen, de Amerikaanse industrie weer op te bouwen, het corrupte politieke systeem aan te pakken (drain the swamp), de staatsschuld drastisch te reduceren en de NAVO te verlaten.

Ook Trump realiseerde nauwelijks iets van zijn beloftes volgens de Amerikaanse politieke analysesite PolitiFact. Slechts 23 procent van de beloften werd waargemaakt en 53 procent helemaal niet. De rest was compromis.

In tegenstelling tot het rehabiliteren van de arbeidersklasse van de VS, hielp Trump de rijkste 1 procent aan een belastingmeevaller 2 biljoen dollar. Mede als gevolg van deze 2 biljoen gemiste belastinginkomsten, moest de VS-overheid meer gaan lenen en werd de staatsschuld niet verlaagd, maar verdúbbeld tijdens Trump zijn presidentschap (zie grafiek).

Kortom: celebrities zijn een soort tweederangs elite die de plannen en belangen van de CEO’s van multinationals en miljardairs dienen, doch niet die van het volk.

Onze volgende aflevering slaat een brug tussen de VS en de EU; via welke organisaties, wetten en mensen bepaalt de Amerikaanse elite wat de Europese elite dient te volgen?