Ministerie van VWS blijft WOB-verzoeken saboteren

De WOB, de Wet Openbaarheid Bestuur, is een middel om de openbaarheid van bestuur te bevorderen. Niet alleen voor Kamerleden of de pers, maar voor ieder individu in Nederland. Het schept transparantie over beslistrajecten binnen ambtelijke organisaties. In het bedrijfsleven geldt het spreekwoord ‘controleren om te complimenteren’, maar ook ‘fouten maken mag, samen oplossen moet.’ Toch lijkt de WOB-wetgeving een doorn in het oog van de ambtenarij, kennelijk wil men geen complimenten ontvangen…

Het verdoezelen van feiten, creëren van schijnoplossingen, framing door overheidsinstanties, het komt allemaal naar boven dankzij de WOB. In de Corona-crisis werd al snel ‘ge-WOB’t’. Het doel van journalisten om te WOB-en is om besluitvorming te kunnen toetsen; toetsen aan de wet, toetsen aan de realiteit, toetsen aan de beeldvorming. In feite is het waarheidsvinding. Aan een WOB-verzoek hangen strenge voorwaarden. Zo is de beantwoordingstermijn 4 weken, en mag deze nog 4 weken gerekt worden.

Voormalig Minister de Jonge en zijn ministerie van VWS zijn op zijn zachtst gezegd niet zo’n fan van de WOB. Bij aanvang van de Corona-crisis besliste het ministerie van VWS zelfstandig dat men de WOB zou gaan negeren of op zijn minst traineren: het ministerie bepaalde zelf wel wanneer en welke gegevens worden vrijgegeven. En zo kon het gebeuren dat de WOB-verzoeken van Nieuwsuur (mei 2020) over Corona-gerelateerde onderwerpen door VWS simpelweg genegeerd werden. Dit is wettelijk verboden, dus toog Nieuwsuur naar de rechter om het af te dwingen. De rechter deed uitspraak ten nadele van De Jonge; hij kreeg opnieuw 2 maanden uitstel en een verhoging van de dwangsom, maar dan moesten de documenten alsnog vrijgegeven worden. Echter wat deed De Jonge? De Jonge ging in beroep. Op zichzelf is dat een zeer vreemde gang van zaken, want waarom zou een ministerie zich niet aan de wet hoeven te houden? En als de rechter dan nog eens bevestigt dat ook het ministerie van VWS zich aan de wet dient te houden, waarom dan nog in hoger beroep gaan? Ook bij het hoger beroep in november 2020 wordt het ministerie in het ongelijk gesteld, en komt er een dwangsom bovenop van €100,- per dag en per overtreding, met een maximum van

€15.000,-. Peanuts natuurlijk voor een ministerie dat in staat is 5,1 miljard te doen verdwijnen. De documenten komen er dan ook niet. Als ook dat aan het licht komt worden er argumenten gebruikt als ‘crisis’, ‘druk, druk, druk’ en ‘het is een vrachtwagen vol met documenten, dat is heel veel werk.’ Nu valt het met dat ‘werk’ wel mee… het ministerie beschikt over software waarmee WOB-documenten in een handomdraai en volautomatisch gemaakt kunnen worden, met de zwartlakstift automatisch op de goede plekken. Toch komen de documenten niet vrij. Uiteindelijk komen de eerste documenten pas vrij nadat Hugo de Jonge gewisseld is van departement. Dat is uiteraard toeval en geen complot. Nu is het niet zo dat dan opeens alles vrijkomt en het ministerie zich weer aan de 8 weken-termijn houdt. Op het moment van schrijven zijn documenten tot en met augustus 2020 vrijgegeven, het ministerie ligt dus nog altijd anderhalf jaar achter. Maar er valt nog iets op… een deel van de documenten is scheef ingescand. Hoe kan een softwareprogramma scheef inscannen? Dat is niet mogelijk! De conclusie is dan ook dat de WOB-documenten door het ministerie zijn uitgeprint en doelbewust handmatig scheef weer ingescand, en dat is inderdaad een hoop werk zoals De Jonge eerder aangaf… Een leek zal zich afvragen wat het nut van scheef inscannen kan zijn? Grote hoeveelheden documenten doorlezen is onbegonnen werk, en daarom gebruiken mensen die op onderzoek zijn gebruik van zogenaamde OCR-software, Optical Character Recognition. Dit maakt het mogelijk om ingescande documenten, die in feite foto’s van teksten zijn, om te zetten naar werkelijke tekst waarmee in een tekstverwerker naar zoekwoorden gezocht kan worden. Nu heeft OCR-software één probleempje: een scheef ingescand document ‘herkent’ een scheve letter niet, waardoor het document, of delen daarvan, niet omgezet kunnen worden naar leesbare en doorzoekbare karakters. Zoeken naar teksten in ‘foto’s’ is onmogelijk, en 60.000 documenten, want zoveel zijn het er inmiddels, doorlezen is schier onmogelijk. Ook is zo’n 15% van de documenten ongeschikt voor OCR-software. Dat ligt aan de keuze bij het inscannen; OCR-geschikt of -ongeschikt inscannen. Zo’n 9.000 documenten zijn ongeschikt (gemaakt) voor OCR-software. Het opmerkelijke is dat de software van de overheid om het document zwart te lakken wel degelijk OCR-geschikt moet zijn, anders kan de software immers niet automatisch zwartlakken, maar vervolgens is het eindproduct dat na bewerking niet meer.

Een blik op de Wet Openbaarheid Bestuur leert dat er geen eisen worden gesteld aan de manier waarop de documenten overhandigd dienen te worden, en dus heeft het ministerie van VWS het volgende geitenpaadje gevonden om de wet te ontduiken en WOB-onderzoek te bemoeilijken. Lang niet alle documenten zijn scheef ingescand of OCR-ongeschikt, dus richt de zoektocht zich vooral op ‘scheve’ of OCR-ongeschikte documenten, want dat lijken dan toch de meest interessante te zijn. Het ministerie wekt vooral de indruk er alles aan te doen om onderzoek op allerhande manieren te vertragen en te frustreren. Dat doe je niet als je niets te verbergen hebt. Democratie en transparantie zijn moeilijk te verenigen in deze tijd…